Als CDO kun je mensen een stem geven

Daarover ging Tanaquil Arduin, CDO bij de gemeente Den Haag en oprichter van het landelijke netwerk van CDO's in de publieke sector, tijdens de Stelseldag in Amersfoort in gesprek met collega-CDO’s Vanessa Visser (Kamer van Koophandel) en Ronald Damhof (Ministerie JenV).  

Er is een enorme bevlogenheid om met data iets goeds te doen, stelt Arduin. Daar is Damhof het mee eens. Wel ziet hij dat wanneer het gaat om data het vaak abstract is. “Het gaat om mensen en gegevens.”  

Tien jaar geleden ontwikkelde hij een datakwadrantenmodel om datamanagement bespreekbaar te maken. Dit zogeheten Damhof-model werkt nog steeds, stelt hij. Het wordt vooral gebruikt, waar het voor bedoeld was: om op een normale manier over een ingewikkeld domein te praten. Het is een sense making frame bedoeld om over gegevens te kunnen praten, zonder dat het te technisch is of iets ‘mystieks’ wordt.” 

Taalkunde

Visser vertelt over haar redenen om CDO te worden. “Ik had door dat om echt waarde uit gegevens te kunnen halen, het thema op strategisch niveau op de agenda moest komen. Data en inzichten uit data zijn middelen, geen doel op zich. Als publieke CDO moet je bewust zijn van de meerwaarde die data voor de maatschappij kan brengen, stelt ze. “Het is belangrijk dat partijen elkaars gegevens meer gebruiken. Echter, de semantiek onderling is vaak heel verschillend en daar moet je bewust van zijn. Dit goed in kaart brengen, lijkt soms meer op taalkunde dan op data-analyse of –architectuur. Uiteindelijk moeten we toe naar gegevensdeling vanuit één overheid. Dat helpt om meer vertrouwen op te bouwen. Je moet wel transparantie bieden, de maatschappij moet snappen wat er gebeurt.” 

Gegevensdeling is onmisbaar in het justitiedomein, stelt Damhof. “Zonder houdt justitie op. We hebben te maken met grote vraagstukken vanuit de politiek. Dat vraagt per definitie om gegevensdeling, maar ook om grondslagen in de juiste wetgeving. Je mag niet zomaar met elkaar delen. Dat is heel complex. Je moet een grondrecht als privacy bijvoorbeeld beschermen. Je ziet steeds meer private partijen die publieke taken op zich nemen. Banken zeggen bijvoorbeeld dat ze wel kunnen helpen met schuldhulpverlening, omdat zij immers alle rekeningen beheren. Dat is een grijs gebied, en ik krijg er kippenvel van. We bekijken deze ontwikkeling met argusogen. Als CDO zorg voel ik mij er medeverantwoordelijk voor dat de discussie hierover goed plaatsvindt.” 

Veranderkundige opgave 

Arduin startte in 2019 als een van de eerste CDO’s van Nederland. “Data was toen helemaal geen onderwerp. Het ging vooral om IT en technologie. Nu gaat het gesprek over de waarde voor maatschappelijke opgaven steeds makkelijker. Binnen het Rijk wordt de functie van CDO nu ook geformaliseerd. Denken jullie dat dit voor versnelling gaat zorgen voor organisaties die met data aan de slag willen?” 

De formalisatie van de CDO heeft zeker geholpen, denkt Visser. “Voorheen was je als een roepende in de woestijn als je iets wilde bewerkstelligen. Nu kun je integraal kijken naar de organisatie en de gegevens beetpakken. Bij ons heeft het echt geholpen dat het een formele functie is. Data is het grote goed. Toen digitalisering startte lag alle focus op technologie. We zijn nu weer een stap verder en zien in dat de gegevens die door de technologie heen vloeien, leidend zijn. Het gaat erom dat we met elkaar zorgen dat de gegevens kwalitatief op orde zijn. Pas dan kan het gaan renderen. Dit klinkt wellicht simpel maar er is wel degelijk  sprake van een enorme veranderkundige opgave. Datamanagement is voor velen geen sexy onderwerp.  Pas als het goed is geïmplementeerd en de gegevens van waarde zijn, zien collega’s wat het bijdraagt aan hun opgave. 

Typering-, kwaliteit-, deling- en gebruiksbeleid

Damhof was ook de eerste CDO bij het ministerie, maar inmiddels zijn er bij alle organisaties die onder JenV vallen zo’n 52 CDO’s. “Met elkaar maken we stappen over gegevensdeling, bijvoorbeeld over effectmetingen. Omdat het gaat om gegevens die over organisaties heen gaan, vraagt het ook om regie neerzetten op een ander niveau. Het gaat om typeringsbeleid, kwaliteitsbeleid, delingsbeleid en gebruiksbeleid.  

Hoe groter de consensus hierover, hoe beter en makkelijker de gegevensdeling. Hoe kleiner hoe rampzaliger, dan wordt het toch vaak een bilateraal proces. Daarvoor staan we aan de lat als CDO. Als je drie jaar geleden een vraag had over gegevensdeling, dan zwierf die maanden rond. Niemand was ervan. Nu voelen we ons er echt van. Natuurlijk is de CDO ook maar een poppetje, het gaat vooral om de verandering van cultuur. Met elkaar consensus en standaardisatie vinden in gegevensdeling geeft veel rendement.” 

Samenhang tussen data en IT

De rol van de CDO is vooral om mensen met data-expertise bij elkaar te brengen, gaat Visser verder. “Ik heb verschillende mensen bij elkaar gebracht uit verschillende rollen en afdelingen. Zo ben je als één poppetje in staat om beweging op gang te brengen. Als CDO kun je mensen met data-expertise een stem geven.” Maar er is nog veel te doen voor de verandering van cultuur, gedrag en positionering, stelt ze. “Van de spreidingswet tot de opvang van Oekraïners. In de driehoek vinden ze vaak i-onderwerpen niet belangrijk. Die zijn niet sexy genoeg. Maar de i zit in de kern van de bedrijfsvoering. De i is meer dan technologie alleen.” Door de rol van CDO te formaliseren krijgt iedereen hetzelfde idee van wat de rol is, zegt Arduin. Dat zorgt voor meer samenhang en uitwisselbaarheid tussen verschillende organisaties.  

Als CDO mag je je overal mee bemoeien, gaat Damhof verder. “Gegevens zijn immers overal. Eerst was het alleen data, nu komt AI en generatieve AI erbij. Het is mooi hoe je in de breedte en diepte van de organisatie komt. Word gewoon CDO, het is leuk”, raadt hij aan.  

Visser herkent de holistische blik van de CDO, die overal van is. De werkdruk kan daarom hoog zijn. Haar tip aan nieuwe CDO’s: ga niet aan alle touwtjes trekken, maar focus je op wat er in jouw organisatie écht belangrijk is. “Zorg voor focus en perspectief.”