Tekst team Armoede & Schulden
Foto Kernteam aan het werk in het voortraject (eigen fotografie)

Verantwoord datagebruik helpt om dichter bij inwoners met risico’s op schulden te komen, met name data delen tussen organisaties. Op basis van een integraal beeld kunnen gemeenten en andere instanties hun schaarse capaciteit gerichter inzetten om mensen in schulden te helpen of, beter nog, schulden te voorkomen. Hoe kunnen we data delen en de informatiepositie van (overheids)organisaties verbeteren om schulden te voorkomen? De interbestuurlijke werkgroep Armoede en Schulden is het unaniem eens: preventie en samenhang moet meer prioriteit krijgen in de schuldenopgave.  

Het programma Realisatie IBDS onderzoekt hoe verantwoord datagebruik kan helpen bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. In het geval van armoede en schulden onderzoekt de IBDS samen met een interbestuurlijke werkgroep Armoede en Schulden (met o.a. departementen, belangenverenigingen, uitvoeringsorganisaties, stichtingen, wetenschap en een onderzoeksorganisatie) hoe we de informatiepositie van (overheids)organisaties kunnen verbeteren om schulden te voorkomen. Met als doel inwoners met een groter risico op schulden tijdig te vinden, ze via gerichte en bij de doelgroep passende communicatie te bereiken en hulp te bieden met integrale dienstverlening van vrijwilligersorganisaties en gemeenten.  

Integraal overzicht cruciaal

Een gemeente is bij wet verplicht om schuldhulpverlening aan te bieden. Tot nu toe zijn veel schuldhulp-initiatieven erop gericht te achterhalen waar mensen met schulden precies wonen om hen persoonlijke hulp aan te bieden. Deze initiatieven zijn arbeidsintensief en lopen veelal vast op de AVG of ethische bezwaren. 

Verantwoord gebruik van data, met name data delen tussen organisaties, helpt om dichter bij inwoners met risico’s op schulden te komen. Maar de informatie is versnipperd en verkokerd. Heel veel partijen beschikken over (stukjes) informatie over de inwoners met schulden.  

Om preventief te kunnen handelen, is integraal overzicht cruciaal. Voor de gemeente en (maatschappelijke) organisaties, zoals Schuldhulpmaatje, die helpen. Daarbij lijkt inzicht op wijk-/buurtniveau voldoende om tot handelingsperspectief te komen. Laagdrempelig en dicht bij de plek waar deze mensen wonen, al dan niet met (maatschappelijke) organisaties die dicht bij deze mensen staan. Iemand die in schulden dreigt te komen, heeft immers nog geen schuldhulpverlening nodig.  

Samenwerking tussen de gemeente en maatschappelijke organisaties is waardevol. Want die organisaties zijn in staat om vroegtijdig(er) hulp te bieden én bouwen een vertrouwensband op met degene die in de toekomst mogelijk toch bij de gemeente moet aankloppen.

Data verbinden

De werkgroep wil gepseudonimiseerde data op een hoger abstractieniveau verbinden. Zodanig dat we voldoen aan de privacyregels. De aanpak die we nu verder uitwerken, stelt diverse (maatschappelijke) organisaties in staat om gericht tot preventieve actie over te gaan. 

Combinatie kansrijke initiatieven

Parallel aan de lange termijn oplossingen, zoals wetswijzigingen, wil de werkgroep ook op kortere termijn resultaat boeken. Er bestaan verschillende initiatieven die gecombineerd met elkaar de landelijke schuldpreventie aanpak versterken door voor dit specifieke doel (al beschikbare) data te verzamelen, duiden, presenteren en gebruiken. Deze combinatie leidt tot waardevolle inzichten, interbestuurlijke samenwerking, handelingsperspectief én laagdrempelige actie zonder aan te hoeven bellen bij inwoners. 

1. Zicht op-methode van BZK, toegepast voor schuldpreventie  

Doel: met data patronen zichtbaar maken. Data-analyse en integrale inzichten op buurtniveau dragen bij aan handelingsperspectieven voor schuldpreventie. 

Deze methode start met een zorgvuldig geselecteerde onderzoeksvraag. Op basis hiervan wordt (bestaande en nieuwe) data verzameld, geanalyseerd, getoetst en gevalideerd voor gebruik in de praktijk. Hierna worden de inzichten gepubliceerd in een (bestaande) monitor en is toevoeging van lokale data voor (overheids)organisaties mogelijk. Samen leidt dit tot handelingsperspectief, de kans om schaarse capaciteit gericht, efficiënt en effectief in te zetten. De uitkomsten van de interventies zijn weer input voor nieuwe onderzoeksvragen. Dankzij een goed georganiseerde cyclus (van beleid naar uitvoering en weer terug) ontstaat een continu leereffect.  

De analyses die plaatsvinden, zijn nadrukkelijk niet gericht op individuele personen, maar op ‘persona’ en patronen in postcodegebieden. Denk bij ‘persona’ aan:  

  • Jonge starter 

  • Grote gezinnen met minimum inkomen  

  • Senior met (beperkt) AOW, laag pensioen en niet-gebruiker van inkomensondersteuning  

  • Kleine ondernemer met schulden 

  • Student met studielening 

2. Postcode Preventie Aanpak (PPA) van Schuldhulpmaatje  

Doel: via data-analyse inwoners met schulden vinden en bereiken om ze vervolgens actief naar (gemeentelijke) hulp toe te leiden. Dit initiatief leidt niet alleen tot handelingsperspectief, maar ook tot het daadwerkelijk bereiken van een aanzienlijk aantal inwoners dat (nog) niet bekend is bij de overheid. Deze vrijwilligersorganisatie bereikt mensen met (dreigende) schulden dankzij een laagdrempelige en uitnodigende manier van werken en communiceren. Dit zijn vaak mensen die niet bij de overheid bekend (willen) zijn. 

Data Delen op Armoede en Schulden (DDAS) van VNG, Divosa, NVVK en CBS 

Tijdens de verkenning is ook gekeken naar het programma Data Delen op Armoede en Schulden (DDAS) van VNG, Divosa, NVVK en CBS. Doel van dit programma is uitvraag van armoede- en schuldendata bij gemeenten vereenvoudigen, verbeteren en borgen zodat partners in staat zijn om gezamenlijk de regie voeren over de informatievoorziening. Naar verwachting zijn de resultaten van dit programma op termijn ook bruikbaar als bron voor versterking van de zicht op schuldpreventie methode.  

Hoge drempel door schaamte en stress

De ervaring van de vrijwilligers van Schuldhulpmaatje leert dat mensen met groeiende schulden lang wachten voordat ze hulp zoeken. Belangrijkste oorzaak? Schaamte. Mensen schamen zich bijvoorbeeld dat ze niet rondkomen of dat ze de (veel te complexe) maatschappij niet snappen. Daar komt bij dat onderzoek naar de psychologie van hulpvragen laat zien dat financiële stress verlammend werkt en de mate van autonomie/ controle van inwoners bepaalt of iemand hulp vraagt, dan wel aanvaardt. Het is cruciaal hier rekening mee te houden bij het samen ontwikkelen van een interventie of aanpak. Een bewuste en subtiele benadering van de groep mensen die schaamte en stress ervaren is namelijk essentieel als je echt aan de slag wil met de patronen en inzichten uit de geanalyseerde data.  

Planning

Voor het einde van dit jaar rondt de werkgroep de verkenning naar een combinatie van deze initiatieven af en maken we een gezamenlijk actieplan voor 2024. Daarin beschrijven we onder meer hoe we willen samenwerken om vrijwilligersorganisaties en gemeenten beter in staat te stellen inwoners met schulden te helpen. In 2024 gaan we de preventie-aanpak van schulden versterken door samenhang te realiseren en met pilots te beproeven.  

Meer weten? Meedenken? Kijk op RealisatieIBDS of stuur een mail: teamibds@ictu.nl

IBDS en maatschappelijke opgaven

De samenleving wordt complexer en diverser, krijgt nieuwe maatschappelijke opgaven en vraagstukken. Data ontsluiten en verantwoord gebruiken helpt bij het vinden van maatwerk-oplossingen. Het interbestuurlijke programma Realisatie IBDS stelt maatschappelijke opgaven centraal om tastbare meerwaarde uit datagebruik te creëren. Daarvoor is onder meer betere informatievoorziening nodig. 

Bij de maatschappelijke opgaven Armoede en Schulden, Stikstof en Natuur alsmede Wonen analyseren we de opgave en ondersteunen deze door een gestructureerde, interbestuurlijke aanpak. Met de resultaten ontwikkelen we herbruikbare methodieken en een instrumentarium die ook door andere overheden gebruikt kunnen worden.