Grip op data begint bij duidelijke keuzes

Tekst Loïs Diallo

Wat is datagovernance eigenlijk? En waarom is het nú zo belangrijk voor overheden? DAMA (het wereldwijde beroepsnetwerk voor datamanagement) definieert het zo: de uitoefening van gezag en controle over het beheer van de gegevens die je als organisatie bezit en gebruikt. Met andere woorden: datagovernance betekent dat je samen afspraken maakt, besluiten neemt en verantwoordelijkheid draagt voor hoe je met data omgaat. Het raakt alles: van ICT-systemen en wetgeving tot de manier waarop mensen samenwerken en beleid maken. Het is geen losstaande activiteit, maar een fundamenteel onderdeel van goed bestuur.

“Hoe doen we dingen rondom data in de organisatie? Wat moet er gebeuren, wie gaat het doen, wie is verantwoordelijk, wie is accountable, wie informeer ik, wie vraag ik iets?” Zo vat Ronald Baan, voorzitter van DAMA NL, het samen. “En dat allemaal met het doel om maatschappelijke opgaven beter aan te pakken.”

“Begin gewoon. Schrijf op wat je hebt afgesproken. Dat is al governance.”

Datagovernance draait volgens hem om twee even belangrijke kanten: verantwoord datagebruik én waarde creëren voor maatschappelijke opgaven. “Je wilt geen risico’s lopen met privacy, fouten of wetgeving. Tegelijk wil je data wél kunnen gebruiken voor beter beleid, nieuwe inzichten en innovatie.Je hebt beide nodig.”

Toch blijft governance in de praktijk vaak onderbelicht. “Iedere organisatie doet al iets aan governance - maar vaak ad hoc: losse acties zonder afspraken of herhaling,” zegt Baan. “Iemand heeft iets nodig, zoekt naar data, vraagt zich af wie er iets van mag vinden. Dat is governance. Alleen niet vastgelegd, niet afgestemd, en niet herhaalbaar.”

Zijn boodschap: maak het expliciet, bewust en werkbaar. “Datagovernance is geen model. Het is het spel dat je samen speelt.”

Waarom je vandaag kunt beginnen

Volgens Baan is een organisatie altijd ‘ver genoeg’ om met governance te starten. “Je kunt morgen al beginnen. Kies één dataset. Bepaal hoe belangrijk die is. Leg vast wie eigenaar is, wat ermee mag gebeuren, en wat vooral niet. Zo simpel kan het zijn.”

Voor kleine organisaties is samenwerking daarbij essentieel. “Of je nou in Oost-Groningen zit of in Zeeland - je hebt ongeveer dezelfde uitdagingen. Als je richtlijnen, rollen en handreikingen deelt, kun je enorm veel winst boeken.”

Geen blauwdruk, maar spelregels

Datagovernance is niet één vast stramien. Integendeel. “De grootste misvatting is dat je alles hetzelfde zou moeten regelen,” zegt Baan. “Financiële data vraagt om hele andere governance dan plantsoenendata of zorggegevens. Als je daar dezelfde normen en processen op loslaat, krijg je óf onnodig veel regels voor simpele data, óf te weinig bescherming voor gevoelige data.”

“Goed genoeg is goud. En dat vereist durf.”

Baan pleit voor het maken van bewuste afwegingen per type data. “Wat is de waarde? Wat zijn de risico’s? Hoe gevoelig is het? Governance moet niet belemmeren, maar ondersteunen. En ja, dat vraagt soms om lef. Want wat goed genoeg is, is vaak niet perfect. Maar wie durft te zeggen wat goed genoeg is? Bedenk: goed genoeg is goud.”

Van model naar praktijk

Een veelvoorkomend risico is dat governance een papieren werkelijkheid blijft. Mooie beschrijvingen, zonder effect. Baan: “Dan wordt het iets dat alleen de Chief Data Officer (CDO) of informatiemanager aangaat. Terwijl het eigenlijk gaat over de operatie. Wat heeft een vergunningverlener nodig om zijn werk goed te doen? Welke data, welke kwaliteit, welke afspraken?”

Hij noemt het een essentiële vertaalslag: van beleidskader naar werkvloer. “Je doet governance niet omdat het moet, maar omdat je je werk sneller, beter en veiliger wilt kunnen doen. Dát moet het vertrekpunt zijn.”

Leiderschap is doorslaggevend

Zonder bestuurlijk of ambtelijk leiderschap blijft governance hangen. “Het zijn vaak abstracte of technische discussies. Dan hoor je: ‘we moeten betere datakwaliteit’. Maar zolang niemand de vraag stelt: ‘waarom, voor wie, waartoe?’, verandert er niets.”

Volgens Baan is het aan bestuurders en managers om governance te verbinden aan maatschappelijke opgaven. “Waarom willen we grip op data? Omdat we beter beleid willen maken. Omdat we betrouwbaarder willen zijn naar burgers. Dat moet je als leider zichtbaar maken en verankeren.”

Federatief samenwerken vraagt structuur

In het licht van het Federatief Datastelsel (FDS) is datagovernance actueler dan ooit. “We gaan als overheden elkaars data gebruiken. Dan wil je weten wat ermee gebeurt. Dan wil je precies weten: wie is waarvoor verantwoordelijk? En je wilt erop kunnen vertrouwen dat anderen met jouw data net zo zorgvuldig omgaan als jijzelf.”

“Data governance is geen model. Het is het spel dat je samen speelt.”

Daarom werkt het Kenniscentrum van IBDS, samen met Baan en andere experts, aan een afwegingskader data governance. Geen dwingend model, maar een hulpmiddel om samen goede keuzes te maken. “Voor iedere dataset moet je bepalen: hoe belangrijk is deze? En afhankelijk daarvan maak je afspraken. Niet meer dan nodig, maar ook niet minder.”

Kennis delen om stappen te zetten

In zijn rol als trainer en voorzitter van DAMA NL zet Baan zich in om de datavaardigheid bij overheden te vergroten. “Zodra mensen dezelfde taal spreken over datamanagement, kun je echt gaan bouwen.”

Tot slot wijst hij op de kracht van samenwerking. “Je hoeft niet alles zelf te bedenken. Maak gebruik van wat er al is — ook via IBDS. Deel, leer, pas aan. Governance is geen blauwdruk. Het is: samen richting kiezen.”

Datagovernance als sleutel voor federatief samenwerken

Datagovernance is daarmee geen technisch onderwerp, maar een randvoorwaarde voor alles waar de Interbestuurlijke Datastrategie voor staat: samen verantwoordelijkheid nemen, data zorgvuldig en doelgericht inzetten en werken aan vertrouwen tussen overheden. En daarmee het vertrouwen van de samenleving. Alleen zo wordt het Federatief Datastelsel meer dan techniek: een manier om met elkaar grip te houden op data en die data in te zetten voor maatschappelijke opgaven.