De IBDS in verbinding met de omgeving

Verantwoord datagebruik voor maatschappelijke opgaven staat centraal in de Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS). Hoe kun je er nou voor zorgen dat je op het juiste moment over de juiste informatie beschikt? Daarvoor heeft de IBDS een aantal systemische veranderingen bepaald, vertelt Faber. “Ten eerste wil je aan de voorkant duidelijkheid hebben of iets mag en ook wenselijk is. Als dat inderdaad zo is, moet het ook kunnen. Data moeten ook technisch en veilig gedeeld kunnen worden. We willen voorkomen dat overal het wiel opnieuw wordt uitgevonden en we willen dat succesvolle zaken worden opgeschaald. Dat zijn de belangrijkste grote veranderingen die we proberen te bewerkstelligen. Daarvoor hebben we de afgelopen twee jaar de strategie ingevuld met concrete projecten en programmaonderdelen.” 

Concrete voorbeelden

Als voorbeelden noemt hij de Adviesfunctie verantwoord datagebruik en de Datadialogen. “Wat ik heel sterk vind, is dat we use cases, echte voorbeelden uit de praktijk binnen allerlei sectoren en onderdelen van de overheid, gebruiken als een vliegwiel voor dit soort ontwikkelingen. Deze concrete cases pakken we bij de kop, gaan ermee aan de slag, proberen ze verder te helpen en vertalen we steeds weer door. Zo ontdekken we bijvoorbeeld dat bij verschillende sectoren en onderdelen dezelfde fenomenen voorkomen, zoals de terughoudendheid aan de voorkant. Daar zijn bepaalde grondoorzaken voor te vinden, die we proberen op te lossen. In de fase waarin we nu zitten, wordt dat steeds concreter. Zo kunnen we ook steeds beter het gesprek met onze partners aangaan over hoe dit hun organisatie raakt. Daarom is het belangrijk dat we de boer op gaan en de verbinding met onze omgeving opzoeken. Volgens mij zijn we daar al goed mee bezig, maar we moeten doorpakken.”  

Chief Data Officers

Zo heeft de IBDS bijvoorbeeld nauw contact met de CDO Raad (in oprichting), waarin de Chief Data Officers van het Rijk zich hebben verenigd. Deze raad werkt momenteel aan een jaarplan met speerpunten voor het komende jaar. “Het is mooi te zien dat zij daarin allerlei onderdelen van de IBDS meenemen”, vindt Faber. “Zo maken ze het ook iets van hen. Het gaat bijvoorbeeld om de vorming van beleid. Hoe borg je dat er aandacht is voor de rol die data kunnen spelen bij maatschappelijke opgaven? Het zit ook in praktische zaken, zoals vragen over welke data we in huis hebben, van welke kwaliteit die zijn, welke definities we hanteren. Ook zie je het terug in de opleidingen. Alle CDO's zijn bezig om hun organisatie meer datavolwassen te maken. Daar hoort kennis en kunde ook bij. Dat raakt weer aan de kennisproducten die we vanuit ons beschikbaar stellen. 

Een andere groep waar het programma nadrukkelijk de verbinding mee legt, is de Manifestgroep. Dit is een informeel netwerk van 16 grote publieke uitvoeringsorganisaties, die samen optrekken om de dienstverlening aan burgers en ondernemers in Nederland te verbeteren. Dat past ook bij de herijking van het programma Werk aan Uitvoering (WaU) en de werkagenda Waardengedreven Digitaliseren. “Vanuit de Manifestgroep komt ook de luide roep om gegevensdeling te stimuleren om mensen en bedrijven sneller en beter te kunnen helpen,” vertelt Faber. “Daarom proberen wij hen meer te betrekken bij wat we doen vanuit de IBDS.” 

Faber is tevreden hoe steeds meer partijen in hun plannen expliciet refereren naar de IBDS. Zo is een principe als data bij de bron dankzij de IBDS buiten kijf komen te staan. “Ik ben blij dat iedereen er nu wel van doordrongen is dat dit de lange termijn oplossing is voor problemen waar we nu tegenaan lopen.” 

Fieldlabs

Om die verbinding met andere partijen concreet vorm te geven, werkt het programma Realisatie IBDS op verschillende vlakken samen. Het Federatief Datastelsel en Digilab timmeren volgens Kuilboer flink aan de weg om detailvraagstukken en uitwisseling van gegevens, te testen, zodat die uiteindelijk in de praktijk kunnen worden toegepast. “In het Digilab werken hele verschillende organisaties samen. Zo organiseerden we in november '23 een fieldlab in samenwerking met de Common Ground-community. En afgelopen januari één met het Directoraat-Generaal Migratie van het Ministerie van Justitie en Veiligheid.  

In juni organiseren we wederom een Fieldlab over digitale dienstverlening en later in het jaar op de IBDS Stelseldag organiseren we er nog één. Zo kijken we met de omgeving hoe we de stap kunnen zetten van papier naar praktijk.” 

Kenniscentrum

Het kenniscentrum is inmiddels flink gegroeid; de kennisbank is onderdeel van de IBDS-website. “Dat hebben we bewust gedaan omdat we klein zijn begonnen”, legt Kuilboer uit. “Vanuit daar gaan we nadenken waar al die kennis willen laten landen? Er staan hele waardevolle kennisproducten in. Hoe zorg je er nu met elkaar voor dat het in de breedte wordt gebruikt en up-to-date blijft? Kunnen we de kennisproducten niet bij de interbestuurlijke partners laten landen om ze zo via hun platforms met de buitenwereld te delen? Daarover gaan we met de interbestuurlijke partners in gesprek. Hoe organiseren we dat nu goed met elkaar zodat het ook toekomstbestendig is?” 

Omdat in de praktijk veel overheidsorganisaties werken aan de transitie naar een datagedreven organisatie, maar daar toch nog mee worstelen, heeft het kenniscentrum, onder begeleiding van een interbestuurlijke begeleidingsgroep, een Beslishulp Datavolwassenheid ontwikkeld, op basis van wetenschappelijke inzichten en praktijkervaringen. Deze beslishulp geeft inzicht in hoe een datagedreven organisatie er uit ziet in de verschillende fasen van de transitie. Daarnaast laat het zien welke handelingsperspectieven er nodig zijn om van de ene naar de volgende fase te gaan. Kuilboer: “Zo helpen we overheidsorganisaties, groot en klein, op hun pad naar een datagedreven organisatie.” De beslishulp wordt op 18 april gelanceerd tijdens een online sessie van het Kennisnetwerk Data & Samenleving van VNG.  

Partners

De verbinding met de partners komt overal terug. Binnen het Federatief Datastelsel is nu ook de marktmeester als functie operationeel geworden. De marktmeester brengt 'vraag en aanbod' van data bij elkaar. Verder benadrukt Kuilboer dat alle sessies die het programma organiseert, van Datadialogen tot de IBDS Cafés, waar mogelijk plaatsvinden bij partners. Zo was het IBDS Café over ethische commissies onlangs bij het CBS en werkten verschillende partijen bij de VNG met elkaar samen tijdens een bijeenkomst over de inrichting van dataspaces. “We hebben de IBDS en het Federatief Datastelsel als een soort satéprikker door de sectorale ontwikkelingen heen gehaald”, kijkt Kuilboer terug. “Uiteindelijk moeten de dataspaces van die partijen ook interoperabel zijn. Anders kunnen we data nog niet delen tussen de verschillende domeinen. Ik vind het verrassend hoezeer we met al die partijen op één lijn zaten. We hopen dat er in de loop van het jaar echt een verandering is van aansluiten naar afname en gebruik. Dat is de beweging die we met elkaar maken. Dat betekent dat we als programma, als buitenboordmotor, echt toegevoegde waarde bieden. Uiteindelijk zijn wij ondersteunend aan al die organisaties die hier zelf mee aan de slag moeten gaan.”