Een logische plek voor goede gesprekken

De Klankbordgroep is vanaf het begin opgezet voor tactische ondersteuning van de IBDS. De leden denken mee over de koers en jaarplannen. En zijn nauw betrokken bij de uitwerking en uitvoering van de IBDS. De Klankbordgroep komt een paar keer per jaar bij elkaar om de thema’s, waar de IBDS op inzet, te monitoren, evalueren en verfijnen. Vanuit de diverse werkgroepen en commissies helpen de leden bij de overdracht van IBDS-resultaten naar overheden voor het gebruik ervan. Met als doel verantwoord datagebruik bij overheden te bevorderen.   

Lastige juridische en ethische vragen

Eén van de onderwerpen die besproken wordt in de Klankbordgroep is de Adviesfunctie verantwoord datagabruik. “De Adviesfunctie is een plek waar mensen juridisch, ethische of andere lastige vragen kwijt kunnen. Wij sturen via een Begeleidingscommissie onder meer die Adviesfunctie weer aan”, legt Dirk van Brederode, manager van het team Digitale Samenleving bij de VNG, uit. “Hier buigen de beste mensen in hun vak zich over deze vragen en doen daar dan een uitspraak over."

"Steeds meer organisaties weten de Adviesfunctie te vinden. Ze zien dat dit een logische plek is waar goede gesprekken worden gevoerd, belangrijke onderwerpen met elkaar worden geagendeerd en vervolgens grondig worden doorgelicht. Dat is dan ook een goed instrument. Er komen heldere adviezen uit voor onderwerpen, zoals cameratoezicht. Wij zijn vanuit de VNG bij meerdere adviezen daarover betrokken geweest. Ook krijgen we heel ander soort vragen binnen bij de Klankbordgroep, bijvoorbeeld over intellectueel eigendom in het kader van Digital Twins. We nemen drempels weg voor mensen die tegen zo’n vraag aanlopen.” 

Achterban

Hoe houden de leden van de Klankbordgroep hun achterban op de hoogte? De Klerk, senior adviseur data bij het ministerie van Infrastuur en Waterstaat (IenW), annoteert Hillie Beentjes. Zij is de Chief Information Officer, plaatsvervangend secretaris-generaal van IenW, en heeft zitting in het Interbestuurlijk Data Overleg (IDO) en het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO); gremia die de IBDS formeel besturen.  

“Ik hou bijvoorbeeld de jaarplannen in de gaten, en geef door welke vorderingen van de IBDS in de sessies worden besproken. De IBDS heeft een bepaalde volwassenheidsgroei doorgemaakt en gaat nu steeds meer de uitvoering in. Mijn rol is dan enerzijds natuurlijk om daar wat van te vinden, en het IenW-belang daarin te borgen. Anderzijds is het ook mijn rol om mijn collega’s intern op de hoogte stellen van deze vorderingen en te kijken hoe wij er baat bij kunnen hebben als we hierin participeren.” 

Van Brederode vertegenwoordigt de VNG en haar leden, de gemeenten. “De vragen en kwesties die behandeld worden, moeten voor ons aansluiten bij waar de gemeenten voor staan. Dat zijn bijvoorbeeld de zogeheten omkeringsthema's uit de VNG-verenigingsstrategie, zoals bestaanszekerheid, kansengelijkheid/jeugd en vergrijzing en gezond leven. Wij vragen onze leden welke vragen en dilemma’s rond data ze hierin tegenkomen.”  

De uitkomsten van de onderzoeken zijn bruikbaar voor meer gemeenten dan alleen voor de gemeente die de vraag heeft gesteld. Zo wordt er nu bijvoorbeeld gewerkt aan de vraag of een scanauto niet alleen ingezet kan worden voor de controle op betaald parkeren, maar ook een gestolen voertuig of zwerfvuil kan of mag signaleren. De uitkomst van dat onderzoek kan weer gebruikt worden door de overige honderd gemeenten die gebruik maken van een scanauto.  Niet alleen andere gemeenten kunnen gebruik maken van de resultaten, maar ook andere organisaties. Zo levert het rapport over de inzet van een drone boven Hazeldonk ook inzichten op over werkwijzen die bijvoorbeeld door de politie kunnen worden gebruikt.   

Federatief Datastelsel

De Klerk volgt vooral de ontwikkelingen rond het Federatief Datastelsel van de IBDS. “Als IenW werken we veel met data, en hebben we dus ook veel aan goede samenwerking daarop. We hebben er baat bij wanneer die samenwerking gestroomlijnd wordt, er standaarden worden gemaakt en daar kennisproducten uit voortkomen, waarmee wij weer onze uitvoeringsorganisaties kunnen verrijken.” 

Binnen IenW ligt de focus op sectoren als mobiliteit, water en bodem, milieu, luchtvaart en maritiem. Al die domeinen willen een zogeheten ‘data ecosysteem’ neerzetten, legt De Klerk uit. “Die moeten zich op de een of andere manier met elkaar gaan verhouden. We werken nu nog te verkokerd. Daarom zijn we intern een overleg gestart om te kijken of we met architecten de raakvlakken tussen die data ecosystemen kunnen verkennen. Wat moeten we meer op dezelfde manier gaan doen? Wat doen we onnodig dubbel?”  

Hij wijst naar het Federatief Datastelsel. “Je zet een aantal afspraken neer over hoe je met elkaar data wilt gaan uitwisselen. Waar moet je je aan houden? Door die afspraken hoef je minder een op een relaties aan te gaan en wordt het makkelijker data uitwisselen met elkaar in zo’n ecosysteem. Niet voor niets hebben we Theo van de Brink, projectleider van het Federatief Datastelsel uitgenodigd om binnenkort aan te sluiten bij ons overleg over data-ecosystemen in de fysieke leefomgeving.” 

Van Brederode noemt het Federatief Datastelsel het fundament van de IBDS. “Hier zie ik echt een gedeelde visie over welke harde noten we te kraken hebben om het informatielandschap verder te brengen. We hebben gewoon een goed gesprek met elkaar te voeren. En dat gaan we niet uit de weg. Er zijn standaarden met elkaar af te spreken, die gaan ingrijpen in al onze bedrijfsvoeringen, werkzaamheden en prioriteiten. Dat hebben we jarenlang niet genoeg gedaan. Dus dat is heel goed nieuws. Ik zie daardoor veel helderheid in het veld ontstaan.” 

Organisatiekracht

Hoe kijken ze naar de ontwikkelingen rond de IBDS? De urgentie op de langere termijn, en de meerwaarde om goed data uit te wisselen voor maatschappelijke opgaven is in ieder geval groot, stelt De Klerk. “In het fysieke domein zijn er grenzen aan meer asfalt en spoor aanleggen, dus moet je wel de capaciteit verhogen en optimaliseren. En dat kan alleen met behulp van data. Kijk naar de inrichting van ons landschap. Om een weloverwogen keuze te maken rond waterbeheer, mobiliteit en stroomtoevoer moet je het overzicht hebben welke belangen er op een vierkante kilometer spelen. Daar zal de IBDS, in samenwerking met domeinspecifieke dataecosystemen, enorm helpen om gemeenten, provincies en waterschappen te ondersteunen.” 

Van Brederode roemt vooral de organisatiekracht van de IBDS. “Digitalisering leent zich uitstekend voor gezamenlijk projectmanagement, zoals gezamenlijk leveranciersmanagement, gezamenlijke requirements bepalen en werken vanuit standaardisatie. De hoeveelheid organisatiekracht die noodzakelijk is om dit daadwerkelijk van de grond te krijgen, kun en mag je niet beleggen bij individuele organisaties. Dat is volkomen disproportioneel met de inzet die zij kunnen plegen. Daarom is het absoluut geweldig en noodzakelijk dat we daarvoor een interbestuurlijke organisatie in het leven hebben geroepen om dat overkoepelende deel hen uit handen te nemen.” 

Grote stap voorwaarts

Hij noemt de IBDS dan ook een van de belangrijkste ontwikkelingen die we de afgelopen jaren met zijn allen zijn ingegaan. “Want we zullen keuzes moeten maken. Waar mag je data wel en niet voor toepassen? In welke mate kader je dit gebruik bijvoorbeeld in vanuit ethisch perspectief? Welke specifieke eisen wil je stellen aan leveranciers die hier de komende jaren doorontwikkeling op doen? We hebben dus met elkaar afgesproken om hierin interbestuurlijk samen te werken en hierover producten met elkaar te creëren. Dat is een hele grote stap voorwaarts in het zorgen voor en het beter inrichten van ons digitale landschap.” 

Juist de inhoudelijke kracht van al die experts en high-end professionals uit de verschillende organisaties is wat de IBDS zo sterk maakt, stelt Van Brederode. “Die nemen soms wel tientallen jaren kennis en ervaring mee om die strategische basis op te bouwen, zodat het ook daadwerkelijk iets haalbaars wordt. Die inhoudelijke kracht die in de IBDS is gebundeld laat niet alleen zien dat we data-uitwisseling als onderwerp heel serieus nemen, maar dat we ook daadwerkelijk komen tot inhoudelijke productie.” 

Van Brederode denkt dan ook dat andere domeinen kunnen leren van de IBDS. “Denk bijvoorbeeld aan Artificial Intelligence (AI). Daar leven veel van dezelfde vragen als bij data-uitwisseling. Hoe gaan we naar standaardisatie? Hoe kunnen we gezamenlijk gaan inkopen? Er leeft dan ook een idee dat je de structuur die ontwikkeld is voor de IBDS ook kunt inzetten voor het samen tackelen van AI.” 

Datavolwassen ambtenaren

Uiteindelijk zou het mooi zijn als straks alle ambtenaren in staat zijn om data in te zetten voor hun werk, besluit De Klerk. Of het nou gaat over mobiliteit, zorg of onderwijs, los van welk ministerie of sector je werkt. “Dan hebben we het Federatief Datastelsel tot onze beschikking om makkelijk data met elkaar uit te wisselen, en om te weten waar die data staan en dat ze een bepaald kwaliteitsniveau hebben. Zo kan je ook als iets minder tech-savvy ambtenaar weten waar je bepaalde kennis kunt halen.”