Overzicht, inzicht en uitzicht: het Vorderingenoverzicht Rijk

Het Vorderingenoverzicht Rijk komt voort uit het project Blauwe Knop van VNG Realisatie en RDW, waarin werd geëxperimenteerd met inwoners regie geven over de gegevens die de overheid van hen heeft. Eén van de toepassingen was een prototype van een schuldenoverzicht, vertelt De Leest. “Uit allerlei gebruiksonderzoeken, zowel met potentiële eindgebruikers als met schuldhulpverleners, kwam naar voren dat er echt behoefte aan was. Er is nu namelijk niet één plek waar jij als burger al je betalingsverplichtingen aan overheidsorganisaties kunt inzien. Voor een groot deel van de mensen is dat alleen maar ongemakkelijk, maar voor een aanzienlijk deel is dat ronduit problematisch. Het vergaren van die informatie kan namelijk nogal complex zijn. De ene keer moet je een portal in, dan weer bellen of een e-mail sturen. Je moet dus in staat zijn om al die informatie zelf te verzamelen en daar een overzicht van te maken.” 

Uit onderzoek van VNG Realisatie naar de intake van schuldhulpverlening in de gemeente Alphen aan de Rijn, bleken mensen blij te zijn dat ze geholpen gaan worden”, vertelt De Leest. “Tot het moment dat ze horen dat ze een overzicht moeten maken. Dan zakt het enthousiasme weer helemaal weg.” 

Overzicht van schulden 

Daarom is het project Vorderingenoverzicht Rijk opgezet in 2022: om mensen op één plek dat overzicht te bieden. “Om dat voor elkaar te krijgen, ontwikkelen we een standaard om informatie over de eigen financiële verplichtingen aan burgers beschikbaar te stellen. We ontwikkelen daarvoor een mobiele app als referentie-implementatie en een webversie van het overzicht die via MijnOverheid kan worden aangeboden. Binnen het programma Clustering Rijksincasso, dat wordt getrokken door het CJIB, werken we in het project samen met acht partners, zodat zij hun vorderingen in het overzicht kunnen tonen. Het gaat hierbij om de Belastingdienst, CAK, CJIB, DUO, RVO, SVB, Toeslagen en UWV.” 

Van je inkomstenheffing, verkeersboetes tot aan teveel ontvangen persoonsgebonden budget (PGB). Vanaf uiterlijk eind 2025 zijn die allemaal in één oogopslag te zien in de app of de website die de burger toegang geven tot hun gegevens. De Leest: “Uiteindelijk hopen we alle overheidsorganisaties aangesloten te hebben om een zo compleet mogelijk beeld te schetsen, dus ook gemeenten, waterschappen en andere overheidsorganisaties.” 

Begon het project eerst om alleen schulden in kaart te brengen, inmiddels is het Vorderingenoverzicht Rijk gericht op alle betalingsverplichtingen die je hebt bij overheidsorganisaties. Voor een groot deel van de mensen is het vooral overzicht bieden, een soort check. Wat staat er open? Wat moet ik nog betalen? “Voor mensen die echt in de problematische schulden zitten, biedt het een goede start om daar samen met de schuldhulpverlener aan te werken. De informatie uit het Vorderingenoverzicht Rijk is daarvoor de basis. Tijdig inzicht kan helpen bij het voorkomen van ontstaan van problematische schulden. Het is zeker niet een soort panacee voor alle problemen, maar wij denken dat het een heel goed hulpmiddel kan zijn om problemen te voorkomen of te verhelpen. Zeker omdat we mensen ook de mogelijkheid willen bieden om actie te ondernemen, vanuit het overzicht.” 

Iteratief proces 

Sinds vorig jaar is het Vorderingenoverzicht Rijk gestart met dezelfde werkwijze als de Blauwe Knop, namelijk met experimenten op basis van echte probleemanalyse, legt De Leest uit. “Je loopt ergens tegenaan en vervolgens ga je kijken hoe we dat kunnen oplossen. Dat gaan we dan zowel technisch als met gebruikers toetsen. We doen heel veel gebruikersonderzoek en hebben daar een fulltime onderzoeker voor aan boord. We vinden het heel belangrijk om echt bij mensen ervaringen op te halen. En om te zien hoe we iets kunnen maken dat past in hun leefwereld. Op basis daarvan bouwen we het steeds verder uit samen met stakeholders en gebruikers. Iedereen loopt dus mee in dit iteratieve proces. Elke drie weken leveren we iets op. We hebben nu dus ook echt een werkende app, waar we steeds meer waarde aan toevoegen.”  

Zo is een belangrijk onderdeel van het overzicht ook handelingsperspectief voor burgers. Op die manier bieden we niet alleen overzicht en inzicht, maar ook uitzicht. We zijn aan het kijken of je vanuit de app direct kunt worden doorgeleid naar de juiste pagina van op de Mijnomgeving van de organisatie waar je de verplichting hebt. Of dat gebruikers eenvoudig een betalingsregeling kunnen aanvragen.  

Het doel van het Vorderingenoverzicht Rijk is niet om één website of app te maken waar burgers het overzicht kunnen opvragen en inzien. Het doel is een dienst te bouwen die op de juiste plekken in een Public Service Ecosystem ontsloten wordt, benadrukt De Leest. Het Vorderingenoverzicht Rijk bestaat dus uit een standaard en een stelsel om die data te kunnen ontsluiten bij de bron. En ze aan te bieden aan de burger. Dat doen we op basis van privacy by design, waarbij we eigenlijk drie stelregels hebben:

1. De burger vraagt de informatie zelf op, en 
2. haalt de data rechtstreeks op bij de bron, waardoor
3. er geen verwerkende partij tussen bron en burger zit.

Dus de data bevindt zich alleen bij de bron en bij de burger.” 

De acht partijen binnen het CRI-programma zijn of gaan er nu allemaal mee aan de slag. Ze hebben het allemaal voldoende op de agenda staan, stelt De Leest. “Je merkt wel dat ze er steeds meer prioriteit aan geven. Ze hebben allemaal een planning: uiterlijk 2025 hebben ze allemaal al hun vorderingen ontsloten.” De Leest verwacht dan ook dat het Vorderingenoverzicht Rijk uiterlijk in de loop van dat jaar echt live zal gaan. Die zal dan in ieder geval de openstaande rekeningen en achterstanden bij de acht vorderingsorganisaties kunnen inzien. “Daarna gaan we aan de slag om de rest van de overheidsorganisaties aan te sluiten.” 

Digilab 

Het Vorderingenoverzicht Rijk sluit volgens De Leest goed aan bij de Interbestuurlijke Datastrategie. “Data blijft bij de bron, we hebben scheiding van processen en data, en stellen de gebruiker centraal. Daarom werken we ook in Digilab samen met andere initiatieven. Digilab heeft een hoop projecten met dezelfde signatuur verzameld. Ik denk dat zij de beweging, die de IBDS voorstaat, echt kan versterken. In Digilab kun je heel veel van elkaar leren. We kunnen gebruik maken van elkaars kennis en ervaring, zodat we niet het wiel steeds opnieuw hoeven uit te vinden. Ik denk dat dat het allerbelangrijkste aspect is binnen Digilab.” 

Dat past vanuit de gedachte die door het Federatief Datastelsel ook omarmd is, gaat De Leest verder. “Er wordt gewerkt aan een andere manier van communicatie naar burgers en van omgaan met gegevens. De IBDS en het Federatief Datastelsel zorgen voor wind in onze zeilen, helpen ons versnellen, maar helpen ook om dit soort projecten als een soort gemeengoed te maken binnen de overheid. Dit is hoe we willen werken als het gaat om gegevens ontsluiten van, of over de burger naar die burger toe. Die staat hierin echt centraal. Het gaat hier niet om gegevensuitwisseling tussen organisaties. Het gaat om de vraag van de burger. Die wil iets weten van zichzelf omdat hij in zijn leefwereld een probleem heeft en daar iets mee moet. Daarom is dit zo’n mooi project op het snijvlak van twee belangrijke aspecten: waardevolle digitalisering en de aanpak van maatschappelijke problematiek. Hoe wil je digitaliseren. Hoe wil je informatie aan burgers aanbieden? En hoe doe je dat op een privacy vriendelijke manier, die past bij allerlei publieke waarden die we delen binnen de digitale overheid. Natuurlijk hebben we ook een maatschappelijke meerwaarde. Het kan meehelpen om problematische schulden te voorkomen, te bestrijden of te verminderen. Het is niet voor niets opgenomen in de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren van staatssecretaris Digitalisering Van Huffelen.”