Tekst Loïs Diallo
Foto Beeld: Guus den Tonkelaar
Zoek je advies of hulp om verantwoord data te gebruiken voor een maatschappelijke opgave of ander overheidsvraagstuk? In de Kennisbank van de IBDS vind je instrumenten die helpen en praktijkverhalen die inspireren. Zoals de Toolbox verantwoord datagebruik, het Afwegingskader Hergebruik camerabeelden en de Wegwijzer PET.
Toolbox verantwoord datagebruik
De Toolbox verantwoord datagebruik geeft stapsgewijs handvatten om een dataproject zorgvuldig en systematisch aan te pakken. Van het opstellen van je businesscase tot betrouwbare data verzamelen en analyse. En van verantwoording en openbare publicatie van de uitkomsten tot en met evaluatie en assessment. Er is ook ruime aandacht voor privacy en ethiek. En voor de basis: een datavaardige organisatie en zorgvuldig beheer van de data.
Concreet, overzichtelijk en gebruiksvriendelijk
De Toolbox verantwoord datagebruik is in 2023 ontwikkeld in opdracht van het ministerie van BZK/directie Digitale Samenleving. De toolbox is ontstaan vanuit een behoefte van de uitvoering, bestuurders en beleidsmakers. Zij wilden graag goed en volgens de regels met data werken, maar zagen door de bomen het bos niet meer. “Help ons om het landschap van tools die raken aan de verantwoorde inzet van data in de publieke sector te selecteren, te concretiseren en te ordenen.”, schetst Jasper Kars, beleidsmedewerker Data & AI bij BZK hun hulpvraag.
Hulpmiddel voor projectleiders van dataprojecten
De Toolbox verantwoord datagebruik is de opvolger de Toolbox Ethisch Verantwoorde Innovatie en de Toolbox Datagedreven Werken. De nieuwe toolbox bevat minder tools en meer toelichting. “En is daarmee behulpzamer en gebruiksvriendelijker,” vindt Kars. “Het geeft in één oogopslag overzicht in welke tools je kunt inzetten in de verschillende fasen van je dataproject. En maakt duidelijk met welke randvoorwaarden je rekening moet houden. Denk aan ethiek en publieke waarden, maar ook datageletterdheid en datagovernance.”
“We hebben de gebruiksvriendelijkheid getest met een aantal gebruikers uit de doelgroep van projectleiders,” vertelt Lucien Vermeer, projectleider Interbestuurlijk Kenniscentrum bij de IBDS. “Maar de toolbox is niet ‘klaar’. De techniek ontwikkelt door. Dus de toolbox ook.” Kars is daar blij mee: “Vanuit Europa komen er verordeningen en richtlijnen aan en die moeten ook landen in de toolbox. Dus doorontwikkeling en goed beheer zijn belangrijk!”
Meerwaarde voor de samenleving
De toolbox helpt overheidsorganisaties en bestuurslagen om data beter en op een verantwoorde manier in te zetten. Dat weer is het maatschappelijk belang, denkt Jasper. “Vooral omdat de toolbox ook ethische tools bevat, die organisaties bewuster maken van de noodzakelijke afwegingen als je aan de slag gaat met algoritmen en data. De toolbox kan helpen om beter te sturen op de voordelen van data voor de samenleving. En daarmee bepaalde handelingsverlegenheid om data te gebruiken wegnemen. Maar ook om te beoordelen of het nodig en wenselijk is om data in te zetten bij een project. Het antwoord kan ook ‘nee’ zijn. Daarmee voorkom je onnodige kosten en verminder je de maatschappelijke risico’s.”
Afwegingskader Hergebruik camerabeelden
Wil je weten of je camerabeelden mag hergebruiken voor een ander doel dan waarvoor de beelden oorspronkelijk zijn gemaakt? Dat mag, maar niet zomaar. Het Afwegingskader hergebruik camerabeelden met behulpzaam schema loodst je door de relevante juridische én ethische vragen heen. Want ook als het juridisch mág, moet je je afvragen of het ook wenselijk is. Kijk ook of er alternatieven zijn. En ga na wat de betrokken inwoners ervan vinden, of er voldoende draagvlak is. En tot slot: vergeet niet om het besluit af te stemmen met de gemeenteraad en de inwoners transparant te informeren.
Wegwijzer Privacy Enhancing Technologies (PET)
PETs zijn hot! Veel collega’s binnen de overheid hebben er misschien wel van gehoord, maar nog niet in de praktijk toegepast. Terwijl ze zo kansrijk zijn. Sterker nog: PETs geven maximale doelbinding en dus maximale invulling van de AVG. PETs zijn eigenlijk een must. Dus goed om de mogelijkheden overzichtelijk en begrijpelijk onder de aandacht te brengen.
De Wegwijzer PET biedt een overzicht van mogelijke databehoeften gekoppeld aan beschikbare PETs.
Keuzehulp dataopleidingen
De overheid wil en moet datagedreven werken, maar niet elke overheidsmedewerker is voldoende datavaardig. Dat moet wel! Want alleen met databedreven medewerkers kan een organisatie de potentie van gegevens benutten voor maatschappelijke uitdagingen.
De Keuzehulp dataopleidingen geeft dataprojectleiders een overzicht van de opleidingsmogelijkheden voor hun medewerkers.
