Wat betekent deelname aan het Federatief Datastelsel?

Tekst Loïs Diallo

Overheden beschikken over een schat aan data. Toch lukt het vaak niet om die informatie goed en verantwoord te delen. Daardoor blijven maatschappelijke opgaven zoals woningnood en stikstof langer liggen dan nodig. Door data slimmer te benutten, kunnen we fouten sneller opsporen, dienstverlening proactiever maken en maatschappelijke opgaven effectiever aanpakken. Het Federatief Datastelsel (FDS) brengt daar verandering in — maar alleen als overheden meedoen. Want: FDS is gebaseerd op het idee dat data niet het bezit is van één organisatie, maar een collectief goed dat de hele overheid ten goede komt.

Maar hoe doe je dat? Wat levert het jouw organisatie op? En: hoe zet je de eerste stap?

Waarom je wilt deelnemen?

Je vergroot je maatschappelijke impact.
Door data te delen via het FDS kunnen andere overheden ze gebruiken voor beleid, uitvoering en toezicht. Dat versnelt de aanpak van maatschappelijke opgaven.

Je versterkt je eigen informatiepositie.
Je krijgt makkelijker toegang tot data van anderen. Dat verbetert de kwaliteit van beleid en uitvoering.

Je bouwt aan een toekomstbestendige overheid.
Digitalisering vraagt om nieuwe samenwerking. Door nu aan te sluiten, bereid je je organisatie voor op de toekomst.

"Als elke speler op het veld zijn eigen regels hanteert, win je nooit. Uniformiteit in datadelen is nodig om samen sterker te staan." (Mike Dell, projectleider FDS)

Wat is het FDS?

Het FDS is een afsprakenstelsel waaraan organisaties met een publieke taak deelnemen. Dit afsprakenstelsel is gericht op uniformering en standaardisering van de manier waarop data domeinoverstijgend beschreven en uitgewisseld wordt.

Het FDS volgt daarbij drie principes:

Afspraken boven standaarden, standaarden boven voorzieningen: duidelijke spelregels staan centraal.

Data blijft bij de bron: gegevens worden niet gekopieerd, maar direct opgevraagd.

Decentraal wat kan, centraal wat moet: de organisatie die de gegevens heeft, blijft verantwoordelijk.

Met andere woorden: het FDS bevat de afspraken tussen organisaties die nodig zijn om eenmaal ingewonnen data eenvoudig en verantwoord meervoudig te gebruiken.

Zie verder: Wat houdt het FDS in?

Kijk: Webinar 'Samenwerken aan de toekomst van datadelen'

12 knelpunten die het FDS helpt oplossen

Veel organisaties lopen tegen dezelfde obstakels aan:

fouten door gebruik van niet-actuele data
lastige toegang tot brondata
juridische drempels
organisatorische barrières
trage autorisatieprocessen
gebrek aan standaardisatie
onvoldoende zicht op datakwaliteit
privacy- en securityrisico’s
complexe governance
fragmentatie in data-uitwisseling
onvoldoende samenwerking in ketens
gebrek aan urgentiebesef

FDS helpt deze drempels te verlagen — door gezamenlijke standaarden, afspraken en voorzieningen.

"Samen hetzelfde heeft meer impact dan individueel het beste." (Edward van Gelderen, projectleider FDS)

Wat betekent deelname?

Deelnemen begint met een intentieverklaring ondertekenen. Daarmee geef je aan dat je wilt meedoen en verbind je je aan de gezamenlijke uitgangspunten. Je committeert je aan:

het gebruik van standaarden voor metadata en API’s
afspraken over datakwaliteit
verantwoordingsplicht via logging en monitoring
gezamenlijke doorontwikkeling

Voor wie nog niet voldoet aan de deelnamevoorwaarden, kan maatwerk volgen: elke organisatie start vanuit een ander punt en krijgt begeleiding.

Om te helpen is er:

een stappenplan voor data-aanbieders: hoe maak je je data beschikbaar volgens FDS-afspraken?
een checklist deelname dataset: helpt om te beoordelen of je dataset geschikt is voor deelname aan het FDS
een simulatieomgeving voor alle deelnemers om ervaring op te doen met federatief datadelen in de praktijk

Edward van Gelderen (projectleider FDS) roept op om nu deel te nemen: "Je hoeft niet alles meteen perfect te regelen, maar afwachten is geen optie meer. Als deelnemer beslis je mee en heb je dus mede-regie over het FDS."

De simulatieomgeving: oefenen met FDS in de praktijk

De simulatieomgeving laat zien hoe het FDS werkt. Hier kun je veilig testen:

gegevensuitwisseling via FDS
toegangsbeheer en policies
metadata beschrijven en publiceren

Je werkt met gesimuleerde datasets, zoals persoonsgegevens en bedrijfsinformatie, en ervaart hoe actuele gegevens maatschappelijke processen versnellen.

FDS werkt met standaarden zoals: DCAT voor datasetbeschrijvingen, FSC voor veilige koppeling tussen systemen en REST API Design Rules voor datatoegang.

Meer lezen? Bekijk de factsheet over de simulatieomgeving.

Hoe neem je de eerste stap?

De stap naar deelname kan groot lijken. Veel organisaties hebben het al druk genoeg," weet Edward van Gelderen. "Een deel van die drukte wordt veroorzaakt door modernisering van het ICT landschap. Wanneer dat individueel gebeurt, wordt het wiel vaak op meerdere plekken opnieuw uitgevonden. Juist daarom is het belangrijk om nú te investeren in samenwerking en standaardisering. Want dat gaat je uiteindelijk tijd opleveren."

Om het makkelijker te maken, is deelname aan het FDS opgeknipt in overzichtelijke stappen:

Voorverkenning. Vorm een beeld via de FDS website, presentaties en gesprekken met anderen waaronder de collega's van het FDS.
Aanmelden. Stel een projectteam of aanspreekpunt aan en breng in kaart welke data je beschikbaar wilt maken en wat er nodig is om deel te nemen. Er zijn handreikingen, kennisproducten en werkgroepen. Zo hoef je het niet alleen te doen.
Maak je deelname kenbaar door de intentieverklaring te ondertekenen.
Ervaring opdoen in de simulatieomgeving. Oefen veilig en laagdrempelig met het FDS: van datavindbaarheid tot toegangsbeheer en metadata-standaarden.
Stap voor stap meedoen. Volg een groeipad dat past bij jouw organisatie door samen met het FDS een maatwerkplan te maken.

“Het lijkt, ís ingewikkeld,” erkent Edward van Gelderen, “maar dóe het gewoon. Stapje voor stapje... En: samen als FDS!”

Meer weten over hoe je kunt deelnemen aan het FDS? Lees ook: Hoe kun je deelnemen aan het FDS?

“Het belangrijkste is om in beweging te komen. Niet alles hoeft morgen af, maar stil staan is geen optie meer.” (Edward van Gelderen)

Quick wins en de kracht van ketens

De grootste winst? Die behaal je samen. Samenwerking is dé enige manier om écht vaart te maken. Zonder gezamenlijke inzet blijven vraag en aanbod in de wachtstand staan. Data-aanbieders wachten vaak af omdat ze denken dat er nog te weinig vraag is. Afnemers wachten omdat er nog onvoldoende aanbod is. Daardoor blijft de beweging uit. Edward van Gelderen noemt dat een kip-ei-probleem: “Het doorbreken van het kip-ei-probleem lukt het best als ketens gezamenlijk de stap zetten.”

Door ketenbreed samen te werken — vraag en aanbod tegelijk te organiseren — kun je deze patstelling doorbreken.

Organisaties kunnen snel verschil maken door:

ketenbreed afspraken te maken
actief mee te denken in werkgroepen
gebruik te maken van kennisproducten en handreikingen

Samen staan we sterker — ook in data-uitwisseling

Nu werkt elke organisatie nog grotendeels op zijn eigen manier. Dat maakt data het uitwisselen en hergebruiken ingewikkeld en traag. Het Federatief Datastelsel werkt toe naar één gezamenlijke aanpak, gebaseerd op duidelijke afspraken, standaarden en gezamenlijke voorzieningen. “We hebben een governance ingericht om met z’n allen één weg te bewandelen,” zegt Edward van Gelderen. “Daarmee kunnen we maatschappelijke opgaven sneller, slimmer en effectiever aanpakken.”

Het FDS is een stelsel in ontwikkeling. Nieuwe inzichten, technologische innovaties en Europese regels worden voortdurend verwerkt. Zo blijft het FDS actueel en toekomstbestendig. Wie nu meedoet, kan meedenken!

Meer weten?