Samenleving meer betrekken bij EU Datanetwerk

Om de agenda van het netwerk in balans te houden, stelt een agendacommissie de onderwerpen vast. Jesse Renema (coördinerend beleidsmedewerker Open Data bij het ministerie van BZK) is sinds kort lid van die commissie. Hij wil het netwerk niet alleen opener maken richting de samenleving, maar ook de thematiek verbreden. Open data moet volgens hem een vaste plek krijgen op de agenda. “Juist door openheid kunnen we publieke meerwaarde creëren én laten zien dat data niet alleen een interne aangelegenheid is.” 

Datagedreven maatschappelijke problemen aanpakken

Digitalisering van de overheid kan namelijk niet los worden gezien van de digitalisering van de samenleving, zo onderstreept hij. “Beiden zijn met elkaar vervlochten. Als we datagedreven maatschappelijke opgaven willen aanpakken, zoals de doelstelling binnen de Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS) luidt, dan kunnen we dat niet zonder samenwerking met wetenschappers, maatschappelijke organisaties en bedrijven. Het gaat om de toegang tot de juiste data en dat is waar open data een sleutelrol bij speelt.” 

Renema’s achtergrond bij de Open State Foundation, een ngo die zich inzet voor transparantie en hergebruik van overheidsinformatie, vormt de basis voor zijn ‘missie’ om de scope van het EU Datanetwerk te verbreden. Destijds miste hij de middelen om actief deel te nemen aan netwerken als dit. Nu hij bij BZK werkt, grijpt hij de kans aan om overheid en samenleving dichter bij elkaar te brengen. Zodoende besloot hij zich aan te sluiten bij de agendacommissie van het netwerk, met als doel het netwerk toegankelijker te maken voor maatschappelijke partners en andere datagebruikers. Daarbij wil hij ook zorgen dat onderwerpen als open data explicieter op de agenda komen. “Als ik het agendeer, ontstaat er ook ruimte om er met elkaar over van gedachten te wisselen.”  

Op de lange termijn wil Renema ook kijken of, en hoe, het netwerk zelf breder kan worden neergezet, zodat ook maatschappelijke organisaties, wetenschappers, bedrijven zich wat meer uitgenodigd voelen om erbij aan te sluiten. 

De kansen van Europese samenwerking

Want Europa speelt een steeds grotere rol in het databeleid in ons land. “Richtlijnen over open data en hergebruik van overheidsinformatie worden grotendeels op EU-niveau ontwikkeld”, licht Renema toe. “Dat brengt voor Nederland zowel verplichtingen als kansen met zich mee.” 

Hij benadrukt dat je vroegtijdig invloed moet uitoefenen op Europese ontwikkelingen: “Niet wachten tot de uitvoering start, want dan ben je te laat. Er komen bijvoorbeeld allerlei plannen en nieuwe initiatieven over het maatschappelijk en economisch hergebruik van overheidsinformatie vanuit Europa op ons af. Daar moeten mensen over worden geïnformeerd. Die rol kan ik al spelen vanuit BZK, samen met mensen van IBDS, maar we moeten ook verder kijken. Wat zijn onze ambities op het dossier van open data? Wat willen wij dat er gaat gebeuren? Wat moet er in het beleid komen te staan vanuit Europa? Daar moeten we zowel het geluid van overheidsorganisaties als het geluid van die maatschappelijke samenleving in meenemen.” 

Renema wil actief bijdragen aan het vertalen van die input naar bruikbaar beleid voor Nederland. Het EU Datanetwerk is volgens hem dan ook bij uitstek de goede plek voor. “Hier kunnen de formele beleidslijn en het informele gesprek samenkomen. Zowel overheden als maatschappelijke organisaties kunnen daar input geven. Dit sluit aan bij het principe van 'have your say' binnen EU-beleidsvorming: iedereen mag meepraten.” 

Complexiteit en balans

Open data is echt zijn dossier. Het is sterk onderhevig aan verandering. Waar tien jaar geleden transparantie het uitgangspunt was, wordt vandaag de dag veel meer nagedacht over risico’s, zoals nationale veiligheid of privacy. “Je geeft tegenwoordig niet zomaar gegevens over bijvoorbeeld waternetwerken of infrastructuur vrij. Tegelijkertijd is open data een bouwblok van AI én maakt AI het mogelijk om meer met data te doen. Maar brengt het ook risico’s mee op het gebied van herleidbaarheid en privacy.” Het is volgens Renema dan ook de uitdaging om deze ‘push-pull’-dynamiek in balans te brengen. “Zowel kansen als risico’s moeten worden gewogen in beleidsvorming.”  

Hij benadrukt dat er binnen bestaande data infrastructuren veel mogelijk is, ook voor partijen buiten de overheid. “Het gaat er niet om nieuwe standaarden te ontwikkelen, maar om bestaande afspraken over data ook beschikbaar te maken voor anderen, zoals wetenschappers en andere hergebruikers.” 

Van strategie naar concrete actie

Ook voor het verder brengen en concretiseren van de Nederlandse ambities over het thema open data ziet Renema een duidelijke rol weggelegd voor het EU Datanetwerk, zeker in het licht van de Interbestuurlijke Datastrategie. Hoewel het thema datadelen daarin centraal staat, is de inzet op open data nog niet expliciet gemaakt. Juist daar ligt volgens hem een kans om vanuit het netwerk en al haar partners tot een gezamenlijke visie te komen. “Wat willen we bereiken met open data? Hoe zorgen we dat het ook daadwerkelijk wordt hergebruikt door bedrijven, wetenschappers en burgers? En wat is er daarvoor nodig? Die vragen moeten we beantwoorden in samenwerking met alle betrokken partijen.” 

Nieuwe instrumenten voor betere betrokkenheid

Renema maakt deel uit van de klankbordgroep rond de Monitor EU-wetgeving, een digitaal dashboard waarmee ook kleinere gemeenten en maatschappelijke organisaties Europese wetgeving kunnen volgen. Het is een moderne en toegankelijke manier om inzicht te krijgen in complexe wetgevingsprocessen. “Zeker voor partijen zonder veel capaciteit is het belangrijk om eenvoudig te kunnen volgen wat eraan komt. Daarmee voorkom je dat je altijd achter de feiten aanloopt.” 

Zijn activisme uit zijn tijd bij de Open State Foundation neemt Renema mee in zijn huidige rol. Hij wil binnen het netwerk als bruggenbouwer fungeren tussen overheid en samenleving. “We kunnen het beleid wel zelf bedenken, maar het raakt vooral de mensen die data gebruiken of moeten leveren. Dan moet je hen ook serieus betrekken. De overheid en samenleving worden vaak in het thema datadeling gezien als twee aparte werelden, maar bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken kom je elkaar altijd tegen.”  

Een inclusiever datanetwerk

Buiten het EU Datanetwerk zet Renema zich verder vanuit BZK de komende tijd in om open data meer op de agenda te krijgen in ons land. Daarvoor is hij actief op zoek naar dataleveranciers, hergebruikers en andere stakeholders die dagelijks met data werken. “Dit jaar wil ik echt komen met concrete plannen voor open data. Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid om die perspectieven bij elkaar te brengen.” 

Met zijn ambities wil hij van het EU Datanetwerk een inclusieve ontmoetingsplek maken waar overheid, wetenschap, bedrijfsleven en burgers samen bouwen aan een duurzame datasamenleving – met open data als fundament.