Samen dóen, ook in Europa!

Als het aan de Europese Commissie ligt, moeten data binnen de hele EU vrij, veilig en verantwoord kunnen stromen. Die ambitie spreekt ze uit in de Europese datastrategie, opgesteld in 2020. In veertien domeinen, zoals landbouw, toerisme, gezondheid en mobiliteit, werkt de Europese Commissie aan het ontwikkelen van Common European Data Spaces. Deze dataruimtes zijn een digitaal vertrouwensraamwerk voor het vinden van data en datadeling in het bepaalde domein, waaraan alle partijen kunnen deelnemen, die zich aan de afspraken van dit raamwerk committeren. Voor het functioneren van de Europese Data Spaces zijn spelregels rond bijvoorbeeld interoperabiliteit, standaardisatie en data governance essentieel. De Europese Commissie wil zo uiteindelijk toewerken naar de totstandbrenging van een Europese interne markt voor data.  

Samenwerken, ook met bedrijfsleven

De datastrategie noemt Bodenkamp ambitieus. “Om het vrije verkeer van data binnen de EU echt te kunnen realiseren is er nog veel werk aan de winkel. Daarom is het zo belangrijk dat we het samen doen. De slogan ‘Samen Dóen’ van de IBDS-Stelseldag geldt dus ook voor Europa. Het ontsluiten van data en bevorderen van veilig datadelen kan de Europese Commissie niet alleen doen. De EU legt dit dan ook niet centraal op, maar stimuleert het met de Europese datastrategie. Het bevorderen van datadelen is iets wat je natuurlijk samen moet doen.” 

Ook de nieuwe Europese datawetgeving voortvloeiend uit de datastrategie is uiteindelijk het resultaat van samenwerking tussen de Europese Commissie en de EU-medewetgevers (de EU-lidstaten en Europese volksvertegenwoordigers in het Europees Parlement). In het hele proces dat leidt naar een Europese wet worden via raadplegingen ook alle belanghebbenden (bedrijven, belangenorganisaties, instellingen, burgers) betrokken.  

Voor de ontwikkeling van de Europese Data Spaces benadrukt de Europese Commissie ook het belang van samenwerking met bedrijven. “Ligt de focus bij het Federatief Datastelsel in Nederland op het datadelen binnen publieke organisaties, in de Data Spaces proberen we ook het bedrijfsleven erbij te betrekken. Zo kunnen de vele data die bedrijven produceren ook beschikbaar worden gesteld voor potentiële gebruikers, en kunnen bedrijven zelf ook makkelijker nieuwe data verkrijgen voor hun activiteiten.  

Dat kan alleen functioneren als bedrijven het nut van Data Spaces inzien als digitaal vertrouwensraamwerk. Een Data Space zonder deelnemende partijen die data zoeken en/of aanbieden is sowieso een lege huls.” 

Innovatie en economische groei

Door niet alleen publieke organisaties maar ook het bedrijfsleven erbij te betrekken, biedt de Europese datastrategie de nodige kansen voor innovatie, economische en maatschappelijke groei, stelt Bodenkamp. “Er wordt steeds meer data geproduceerd en deze neemt exponentieel toe in onze gedigitaliseerde wereld. Toch blijft datadelen en datagebruik daarbij nog steeds ver achter. Uit onderzoek blijkt dat zo’n 80 procent van de industriële data überhaupt nog niet wordt gebruikt. Hoewel in Nederland goed wordt samengewerkt aan een Federatief Datastelsel om het datadelen tussen publieke partijen te stimuleren, is er dus nog een enorme slag te slaan om industriële data, en ook data van burgers, beschikbaar te maken voor gebruik. Daarmee kun je enorm veel nieuwe innovatieve diensten en producten creëren.” 

De nieuwe EU-wetgeving maakt data ook makkelijker beschikbaar voor gebruikers. Als voorbeeld noemt Bodenkamp een belangrijk nieuw recht van de Data Act, namelijk dat je als gebruiker van smart devices zelf ook toegang hebt tot de data die je hiermee genereert. Of je nu een boer bent met sensoren op je akker of met een slimme tractor, of dat je eigenaar bent van een slim huishoudelijk apparaat. Als gebruiker van deze (met Internet) verbonden producten ben jij ook de databeheerder, en bv. niet alleen de fabrikant. Je kan dan zelf bepalen of je de data wilt delen met derde partijen, die daarmee weer andere producten kunnen maken of je diensten kunnen verlenen. Een eigenaar van een slimme machine of auto zou er bv. voor kunnen kiezen om de data die door het gebruik ervan worden gegenereerd, te delen met zijn/haar verzekeringsmaatschappij of een onafhankelijke garage.  

Gebruikersrecht op data verbonden producten

Het datadelen kan veilig worden gedaan in een van de Data Spaces. “Alle partijen die daarin meedoen, en zich aan de afgesproken regels houden, hebben concreet meer data tot hun beschikking om innovatieve producten te maken of gewoon beter hun werk te doen”, legt Bodenkamp uit. “Als bedrijf wil je bijvoorbeeld je processen zo efficiënt mogelijk maken. Of je wilt ervoor zorgen dat voordat een machine kapot gaat, je dat al in de gaten hebt, en dus preventief onderdelen kan controleren of vernieuwen. Dat kan allemaal met het gebruik van data.” 

Data en gezondheid

Ook op het gebied van gezondheid ligt er volgens Bodenkamp enorm veel potentieel als data veilig kan worden gedeeld en gebruikt. “Een nieuwe Europese verordening voorziet in de ontwikkeling van een Europese Health Data Space en omvat twee belangrijke elementen. Het eerste betreft het primair gebruik van data, namelijk dat mensen door het delen van hun eigen gezondheidsdata beter behandeld kunnen worden in de EU. Deze data kunnen ze bv. vertrouwelijk delen met hun huisarts, ziekenhuis en/of zorgverzekeraar. Daarnaast is er het zgn. secundair datagebruik onder strikte voorwaarden. Met gezondheidsdata kan beter onderzoek worden gedaan naar ziektes en kunnen diagnoses en behandelingen verbeterd worden. Denk bv. aan de opkomst van precisiegeneeskunde.  

Onderzoek heeft uitgewezen dat het overgrote gedeelte van de EU-burgers ook bereid is om dit soort gevoelige data te delen als er vertrouwen bestaat dat het niet wordt misbruikt, en daadwerkelijk ook wordt ingezet voor het specifieke doeleinde waarvoor het beschikbaar is gesteld. Vertrouwen is hier dus van groot belang.” 

Twee belangrijke EU-projecten, die onderdeel uit zullen maken van de Europese Health Data Space, werken al aan secundair gebruik van gezondheidsdata. Het EUCAIM project (EUropean Federation for CAncer IMages) creëert voor clinici en onderzoekers een pan-Europese infrastructuur voor een grote collectie van kankerbeelden. Het GDI project (Genomic Data Infrastructure) werkt aan de toegang tot genomische data om onderzoek, beleidsvorming en gezondheidszorg in Europa te verbeteren. 

EU-waarden en nieuwe kansen

Tijdens het panelgesprek op de IBDS-Stelseldag werd ook gesproken over internationaal dataverkeer en de rol van de EU. In deze context is een duidelijk Europees databeleid ook heel belangrijk, vertelt Bodenkamp. “We willen in Europa datadelen op basis van onze eigen Europese waarden en regels. Denk daarbij bv. aan respect voor de individu, respect voor de datahouder/datasubject en respect van privacy. Vandaar ook het belang van de AVG, die nog weleens als lastig wordt ervaren. Maar dit komt vanuit een goed idee, want we willen in Europa bv. niet dat onze persoonlijke data gebruikt worden door tech-giganten, zonder dat we het weten. In Europa willen we dat de datahouder in controle blijft en kan bepalen onder welke voorwaarden en met wie zijn/haar data worden gedeeld. 

Hoewel nieuwe Europese regels beleidsmakers en uitvoerders in eerste instantie kunnen afschrikken, benadrukt Bodenkamp om de nieuwe datawetgeving (Data Governance Act, Data Act) vooral als een kans te zien. “In het algemeen is het implementeren van nieuwe wetten aardig ingewikkeld en heeft het ook tijd nodig. Maar de nieuwe Europese datawetgeving biedt vooral enorm veel kansen om data te ontsluiten en kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld om op een eerlijke en betrouwbare manier aan data te komen, door gebruik te maken van neutrale, EU-geregistreerde databemiddelingsdiensten, die door de Data Governance Act worden gereguleerd. Op verschillende manieren wordt de toegang tot data verbeterd als de datawetten goed worden geïmplementeerd. Steekwoorden daarbij zijn vertrouwen en een gelijk speelveld. Het mag bv. niet zo zijn dat een grote speler eenzijdig oneerlijke voorwaarden kan opleggen aan een ander. De Data Act verhoedt dit en zorgt er zo voor dat de rechten van de kleinere spelers worden gerespecteerd.” 

Kijk dus vooral naar de kansen die de nieuwe Europese datawetgeving en de Data Spaces te bieden hebben, is het advies van Bodenkamp. “Dan wordt op den duur veilig datagebruik en datadelen in de EU hopelijk de gewoonste zaak van de wereld. Maar er is nog veel werk aan de winkel. En dat moeten we samen doen.”