Datagedreven werken in de versnelling

Dat was nog niet het geval toen ze 5,5 jaar geleden startte als CDO bij Defensie - een van de eerste CDO’s van Nederland. Het was de periode dat er vooral nog veel werd bezuinigd bij Defensie. Ook al was data al belangrijk met oog op moderne wapens en voertuigen, toch was er binnen het departement nog niet veel aandacht voor, vertelt Zwiers. “Ik voelde me wel eens als een roepende in de woestijn.” 

Belangrijke sleuteltechnologie

Dat is nu anders. Al voordat de serieuze dreiging van een conflict de organisatie op scherp zette, werden data en AI politieke onderwerpen. Onder meer dankzij de snelle opkomst van generatieve AI, zoals ChatGPT. Ook binnen Defensie wordt AI inmiddels als belangrijke sleuteltechnologie gezien om heel veel dingen te versnellen en om de digitalisering verder vorm te geven, vertelt Zwiers. “Mijn rol is daarmee ook gigantisch gegroeid. Ik werk nu met een team van tien mensen en ben verantwoordelijk voor een budget van 100 miljoen euro per jaar. Dat is dus een mooie ontwikkeling in ruim vijf jaar tijd.” 

Als CDO is ze verantwoordelijk voor zowel strategie als beleid. “Het verschil met andere departementen is dat we beschikken over een groot uitvoeringsapparaat. Er is bij ons minder afstand tussen beleid en uitvoering. We proberen dan ook Defensie-breed data science en AI te stimuleren en onze datastrategie uit te voeren.” Want al is Defensie een voorloper op het gebied van datagedreven werken en AI, toch moet het departement een inhaalslag maken. Als organisatie waren we jarenlang ingericht om met krapte om te gaan. Nu moet het allemaal groter en sneller. Als je kijkt naar de huidige conflictsituatie en het absorptievermogen van de organisatie, is er nu opeens heel veel mogelijk, en noodzakelijk, met oog op innovatie en snelheid.” 

Randvoorwaarden opstellen voor gebruik van data en AI

Daarom heeft Defensie sinds vorig jaar een eigen datastrategie en formuleren we randvoorwaarden voor het gebruik van data en AI. “In de strategie beschrijven we een aantal actielijnen, en vijf toepassingsgebieden, waaronder het logistieke domein, onbemande systemen en militaire besluitvormingsondersteuning. We moeten als organisatie eerst een basis inrichten met de juiste kennis, kunde en capaciteit, voordat we optimaal deze technologie kunnen benutten en de meerwaarde ervan kunnen ervaren. We hebben mensen nodig die kunnen programmeren, die zich kunnen bezighouden met datakwaliteit, maar ook beleidsmedewerkers die zich bezighouden met hoe je daar nou verantwoord mee omgaat. Welke kaders zijn er? Aan de wetenschappelijke kant hebben we meer onderzoek nodig. En voor het onderwijs aan onze eigen Defensieacademie hebben we meer expertise nodig. De militair van de toekomst moet immers weten hoe die met een AI-systeem werkt. Ook zijn we bezig om een organisatiebreed data governance in te richten. Wie is nu waarvoor verantwoordelijk? Daar werken we nu echt hele concrete taken en rollen uit.” 

Innovaties aanjagen

Tegelijkertijd zet Zwiers met haar team in op innovaties, zoals een data science platform. Dit is een omgeving waarin geprogrammeerd kan worden, waar je toegang hebt tot data en met voldoende rekenkracht om complexe modellen te maken, maar ook om applicaties op te laten draaien. “We zijn nu bezig om het mogelijk te maken om met verschillende rubriceringsniveaus te werken, zodat we sneller kunnen schakelen tussen verschillende databronnen. Ook proberen we bepaalde tooling uit om het hele data science proces goed in te richten en daarmee aan de beleidskaders te voldoen. Daarnaast zijn we bezig om een methodiek te beproeven om AI-systemen te kunnen accrediteren, dus dat je er een stempel op kunt drukken dat laat zien dat dit bepaalde systeem te vertrouwen is.” 

DefGPT

Recent lanceerde Defensie DefGPT, zodat de medewerkers geen gebruik meer hoeven maken van openbare toepassingen, zoals ChatGPT of Co-Pilot. “Met DefGPT bieden we een veilig alternatief, waarbij er geen verbinding is met het internet en er geen data naar buiten gaan. Dat is een mooi voorbeeld waarbij we innoveren en versnelling mogelijk maken. En tegelijkertijd onderzoeken waar je beleidsmatig tegenaan loopt en hoe je risico’s kunt ondervangen. Defensie heeft de neiging, net als heel veel departementen overigens, om aan de voorkant te zorgen dat je alles helemaal goed hebt afgedekt en zeker weet dat alles goed is geregeld. Dat werkt niet met innovatie. Daar komt namelijk ook een leerproces bij kijken. Met DefGPT hopen we een aantal van de zorgen over gebruik van generatieve AI weg te kunnen nemen of te verminderen. Daarom willen we het gebruik van ons eigen systeem zoveel mogelijk stimuleren. We zijn overigens wel in afwachting van interdepartementaal beleid en benieuwd hoe dat zich verhoudt tot de openbare aanbieders. Ontwikkelingen gaan nu eenmaal sneller buiten de overheid. We kunnen dat gewoon niet bijbenen. Hoe kun je daar dan toch op meeliften? Daarom moeten we ervoor zorgen dat we een aantal eisen vanuit Nederland en Europa borgen. Daar werken we in interdepartementaal verband aan mee.” 

Belang van data en AI voor Defensie

Defensie kan niet meer zonder werken met data en AI, stelt Zwiers. Om processen te verbeteren, én om de veiligheid van Nederland te waarborgen. Moderne wapens, voertuigen, vaartuigen en vliegtuigen, maar ook drones, werken allemaal met sensoren en brengen dus veel data met zich mee. “Daarom is het belang van data dan ook groter voor Defensie dan voor andere departementen. Moderne wapensystemen kun je niet meer goed inzetten, als je de data niet goed verwerkt. Ook de geopolitieke situatie speelt en de dreiging van een conflict, die wellicht start met cyberaanvallen. Het wordt steeds complexer. Als Defensie willen we daar natuurlijk zelf ook op kunnen inzetten. En we willen onszelf tegelijk kunnen verdedigen op het moment dat een tegenstander data en AI in oorlogsvoering inzet.” 

Ze ziet dan ook het als taak van de overheid om hier strak op toe te zien. “Het onderwerp data wordt gewoon steeds belangrijker, ook maatschappelijk gezien. Er worden steeds meer data gegenereerd van burgers, die vaker door commerciële partijen worden verwerkt zonder dat we het beseffen. Ik denk dat het de taak is van de overheid om waarborgen in te richten voor bepaalde publieke en maatschappelijke waarden. Tegelijkertijd moeten we ook wel de kansen benutten. Want data en AI bieden ook heel veel kansen! In mensenwerk worden fouten gemaakt, die je bijvoorbeeld met AI en data science eruit kunt halen. Er liggen echt wel kansen om overheidsprocessen te optimaliseren, zodat we mensen beter kunnen bedienen en informeren. Daar mag ook wel meer aandacht voor zijn.” 

Datavolwassenheid moet groeien

Een van de onderwerpen op de agenda van Zwiers is dan ook om datavolwassenheid in de organisatie te laten groeien. “We hebben allerlei masterclasses, leergangen en zelfs een eigen hoogleraar data science én data science center of excellence bij onze Defensie Academie. Die zorgen ervoor dat er steeds meer onderwijslijnen komen en dat deze onderwerpen terugkomen in onderzoek.”  

Daarnaast is er binnen Defensie ook een eigen CDO-stelsel. Ieder Defensieonderdeel heeft een eigen CDO. Zij komen elke maand bij elkaar voor overleg met Zwiers. “Zo weten we precies wat er binnen ieder onderdeel speelt. We proberen dat aan elkaar te binden en om gezamenlijk de stip op de horizon te bereiken.” 

Ook binnen het Rijk wordt de CDO steeds belangrijker, volgens Zwiers, als strategisch adviseur, maar ook ‘voelspriet in de organisatie’ die afstemming zoekt met de uitvoering. “Het is vooral de taak van de CDO om te kijken naar de kansen van data en AI en innovaties aan te jagen. De CDO mag wel een beetje uitdagen en kijken hoe we de maatschappij een stapje vooruit kunnen helpen door deze technologie. Want het is gewoon niet meer weg te denken.”