Samenwerken aan de toekomst van datadelen

Dit vertrouwensraamwerk bestaat uit afspraken, standaarden en stelselvoorzieningen voor verantwoord, veilig en transparant datadelen over sectoren heen en in lijn met Europese kaders en regelgeving. 

Waarom is het FDS belangrijk en wat is het dan precies? 

Waarom een Federatief Datastelsel?

Gegevens worden steeds belangrijker. Data zijn essentieel om maatschappelijke opgaven effectief aan te pakken. En voor proactieve dienstverlening. En elke fase van de beleidscyclus, of het nu beleidsvorming, uitvoering, handhaving of inspectie betreft, heeft gegevens uit verschillende bronnen nodig. Maar als overheid benutten we het potentieel van data onvoldoende.  

Het kwaliteitsniveau van de publieke diensten staat onder druk doordat de inrichting van onze gegevensdeling niet is meegegroeid met de veranderende wereld. Dat werd bijvoorbeeld duidelijk tijdens de Coronacrisis, toen het niet lukte om snel gegevens uit verschillende domeinen te delen en te combineren om te komen tot adequate maatregelen. Maar niet alleen tijdens crises, ook bij de aanpak van grote opgaven, zoals stikstof en wonen, lopen we tegen dezelfde beperkingen aan. 

Nieuw, modern, wendbaar

Het Federatief Datastelsel (FDS) is het antwoord op de vraag naar een nieuwe, moderne, wendbare inrichting van onze gegevensdeling, gebaseerd op principes als ‘data bij de bron’ en waarden als verantwoord, transparant en herleidbaar. Ook wordt op bestuurlijk niveau gewerkt aan structurele randvoorwaarden voor verantwoord cross-sectoraal datadelen: via wetgeving, financiering en een passende governance van het FDS.  

Het stelsel moet knelpunten in de huidige manier van datadelen oplossen. Bilaterale afspraken maken plaats voor een afsprakenstelsel met gezamenlijke standaarden en afspraken. Het FDS maakt overheidsdata zo makkelijker deelbaar, vindbaar en bruikbaar, zowel voor interne processen van de overheid als voor dienstverlening aan burgers en bedrijven. 

Europese kaders

Ook Europa onderkent het belang van gegevensdeling en stelt via regelgeving eisen aan de beschikbaarheid en interoperabiliteit van data over sectoren heen (de zogenaamde 'dataspaces'). We zien dat Europa meer aandacht gaat besteden aan de voorwaarden voor datadeling over dataspaces heen. Daaruit komen dan weer verplichtingen voort voor de Nederlandse publieke sector. Het FDS helpt de Nederlandse overheid te voldoen aan deze Europese kaders en regelgeving voor cross-sectoraal datadelen. Om datadelen tussen organisaties met publieke taken eenvoudig mogelijk te maken, zijn standaarden nodig die voldoen aan de Europese kaders en regelgeving, zodat alle Nederlandse publieke organisaties interoperabel kunnen opereren. 

Het FDS zal dus afgestemd zijn op Europese wet- en regelgeving en vormt een solide basis om gezamenlijk te anticiperen en te reageren op nieuwe of veranderende regelgeving in Nederland en Europa met betrekking tot cross-sectorale datadeling. 

Wat is het Federatief Datastelsel?

Er zijn in Nederland al diverse afsprakenstelsels werkend of in ontwikkeling. Bijvoorbeeld in de zorg, transport en logistiek en sociale zekerheid. Het FDS is het afsprakenstelsel dat zorgt voor de mogelijkheid om verantwoord gegevens over deze stelsels heen te delen. Het wordt dus een stelsel van stelsels, waarbij de verbonden sectorale stelsels voldoen aan de afspraken en standaarden van het FDS om interoperabel te zijn.   

Het FDS groeit vanuit het Stelsel van Basisregistraties, met tien registraties voor meervoudig gebruik van hoogwaardige gegevens. Dit bestaande stelsel wordt stapsgewijs uitgebouwd. De uitbouw is nodig, omdat een overheid die het potentieel van data benut over veel meer herbruikbare data moet beschikken. Voor die uitbouw komen statistische data van het CBS en relevante registers uit de meer dan honderdvijftig sectorregistraties in aanmerking. Ondertussen wordt ook gewerkt aan een meer vraag-gedreven uitbouw van het FDS; het FDS brengt vraag en aanbod bij elkaar en borgt verantwoord datadelen tussen partijen. 

Het FDS in een notedop: 

1. Data-aanbod: stelseldeelnemers bieden data aan volgens vastgestelde kwaliteitsnormen en deelnamevoorwaarden. 
2. Data-vraag: gebruikers kunnen stelseldata afnemen en houden zich aan de eisen en afspraken die gelden voor stelseldeelnemers. 
3. Stelselmechanismen koppelen vraag en aanbod en zorgen ervoor dat data betrouwbaar en volgens wettelijke kaders worden gedeeld. 

Belangrijke randvoorwaarden: 

1. Data-inzicht:  

• Het FDS vergemakkelijkt de zoektocht naar welke data beschikbaar is door inzicht te geven in welke data, door wie en op welke voorwaarden is aangeboden.  

• Het FDS geeft inzicht in hoe die data is opgebouwd en wat de betekenis is van die data. 

2. Standaarden en interoperabiliteit: 

Het FDS uniformeert de gegevensdeling door een set van standaarden vast te stellen waarmee de overheid op een verantwoorde wijze data uitwisselt.  

3. Wettelijke belemmeringen wegnemen:

Het FDS stimuleert data-deling door de wettelijke kaders inzichtelijk te maken. Ook maakt het duidelijk wat al mogelijk is en indien nodig creëren we nieuwe kaders ter ondersteuning van de datadeling.  

Wat zijn de voordelen van het FDS?

Als de overheid het potentieel van data beter benut, gaat de samenleving erop vooruit.  
Maar er zijn ook praktische voordelen voor de deelnemers aan het FDS: 

• overheidsdata (open en gesloten) zijn vindbaar via de catalogus 

• Iedereen kan sector-overstijgend datadelen, omdat we dezelfde standaarden gebruiken; data uit sector-overstijgende bronnen combineren wordt makkelijker 

• je kunt navigeren in het hele stelsel (mits toegang) 

• deelnemers aan het data-ecosysteem conformeren zich aan dezelfde afspraken 

• Je kunt datagebruik loggen en monitoren, dus: transparantie en controleerbaarheid datagebruik 

• inzicht in gebruik eigen gegevens (ook als burger en bedrijf = Regie op gegevens) 

• sneller datadeelrelaties tussen partijen aangaan meer inzicht in beschikbare data voor meervoudig gebruik 

• organisaties voldoen automatisch aan (EU) wet- en regelgeving 

Een FDS maak je samen

Het is niet de bedoeling om bestaande expertise te verdubbelen in het programma, maar we willen gebruikmaken van de expertise die er al is en aansluiten op ontwikkelingen in de omgeving: Data bij de Bron, Common Ground, Generieke Digitale infrastructuur (GDI), Architectuur Digitale Overheid (ADO), sectorale ontwikkelingen et cetera. We zoeken daarom zoveel mogelijk de samenwerking, ondersteund door het samenwerkingsplatform, een zogenoemde community van experts, dat nu gebouwd en ingericht wordt.

Onderdelen van het FDS, geordend volgens het OpenDEI raamwerk, worden daar opengesteld voor gezamenlijke ontwikkeling. In meer praktische en technische zin wordt samengewerkt in Digilab, de innovatiewerkplaats van het FDS. Daar worden de standaarden en technieken ontwikkeld en beproefd. En worden met partners projecten uitgevoerd die bijdragen aan de bouwstenen van het FDS. Samenwerking is niet alleen verstandig vanwege de benodigde expertise, maar vergroot ook het draagvlak, omdat de resultaten een coproductie zijn. De opgebouwde community van experts blijft ook een rol spelen in de beheerfase van het FDS als expertisefunctie in het stelsel.

Ook bestuurlijk wordt samengewerkt aan onderwerpen zoals wetgeving, governance, financiering en veranderaanpak.

Het FDS is een meerjarig project; wetgeving maken en standaarden ontwikkelen, vaststellen en invoeren zijn tijdrovende processen. Je kunt dit vergelijken met de ontwikkeling van het Stelsel van Basisregistraties dat ook een proces van jaren is geweest.  

Het succes van het stelsel is een optelsom van de bijdragen van de deelnemers. De deelnemers (leden) praten en denken mee over de gezamenlijke koers, afspraken en standaarden van het stelsel binnen de kaders van relevante wetgeving.

Op de IBDS-Stelseldag op 11 december tekenen de eerste organisaties de intentieverklaring. Hiermee maken ze zichtbaar dat ze de richting van de FDS ondersteunen en committeren ze zich aan het groeipad van FDS.  

Meer weten?

• Meer weten over doel, scope en hoe je kunt deelnemen?
  Ga naar RealisatieIBDS.nl/FDS  

• Meedoen aan het samenwerkingsplatform? 
  Op federatief.datastelsel.nl kunnen organisaties meewerken aan de ontwikkeling van het FDS. 

• Op de hoogte blijven?
  Word lid van de FDS-groep om updates te ontvangen en deel te nemen aan discussies. 

Verschil tussen klassiek datadelen en federatief datadelen

Bron: Laurens Lapré