EU Datanetwerk wijst de weg in woud aan EU-wetgeving

De invulling en de praktische waarde van dit netwerk wordt bepaald door de gezamenlijke deelnemers. Daarom zorgt een agendacommissie voor een evenwichtige en passende keuze van onderwerpen. Naast de IBDS zijn Kadaster, Geonovum en Bureau Manifestgroep lid van deze commissie. Een van de commissieleden is Mirjam Deelen, adviseur Strategie en Public Affairs bij het Kadaster, en betrokken als coördinator van de werkgroep EU bij de Manifestgroep.  

Ieder zijn eigen wiel

De werkgroep van de Manifestgroep is al een aantal jaren bezig om de impact van Europese wetgeving beter te begrijpen en samen te werken, vertelt Deelen. "We zagen dat iedereen zijn eigen wiel aan het uitvinden was. Toen de IBDS startte met het EU Datanetwerk was het dan ook logisch om aan te sluiten. Als we aan het Federatief Datastelsel willen werken, moeten we immers EU-compliant zijn.  

Deelen benadrukt het belang van inzicht in de onderlinge samenhang van wetgeving. “Binnen het EU Datanetwerk worden kennis en ervaringen over generieke EU-datawetgeving gedeeld. Deze samenwerking stelt organisaties in staat om informatie te delen en hun aanpak te coördineren, wat essentieel is voor het voldoen aan EU-regelgeving.”

Interoperable Europe Act

Een goed voorbeeld waartoe de samenwerking in het EU Datanetwerk kan leiden is hoe de overheidsorganisaties gezamenlijk de Interoperable Europe Act oppakken. Tijdens de eerste sessie van het netwerk kwam deze wetgeving aan de orde. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de voortrekkersrol hierbij. “Tijdens de sessie hebben ook andere organisaties als ICTU en de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) elkaar hierop gevonden om die wetgeving te bespreken. Het is cruciaal dat we als grote uitvoerders de uitdagingen van gemeenten begrijpen, omdat we allemaal met dezelfde wetgeving te maken hebben.” 

Het ministerie heeft daarna een notitie in het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO) gedeeld. “Het is een mooi voorbeeld van hoe we gezamenlijk wetgeving oppakten, die we allemaal niet echt konden doorgronden. En dat kwam voort uit de eerste bijeenkomst van het EU Datanetwerk, omdat we daar de VNG tegenkwamen. 

EU-dashboard

Het EUDatanetwerk organiseert regelmatig sessies om actuele wetgeving en ontwikkelingen te bespreken. Op 17 december staat de volgende sessie gepland. De agendacommissie bepaalt dus welke onderwerpen aan de orde komen. “We kijken telkens wat nou onderwerpen zijn, waarvan wij vermoeden dat die veel breder interessant zijn, of waar anderen ook tegenaan lopen”, licht Deelen toe. Een voorbeeld is EU-dashboard dat door ICTU wordt ontwikkeld. Die brengt relevante wetgeving in kaart. Deelen kijkt uit naar het dashboard als waardevolle hulpbron, omdat het organisaties in staat stelt om zich te concentreren op de implementatie in plaats van het bijhouden van basisinformatie. "Dit stelt ons in staat om dieper in de materie te duiken en effectievere strategieën te ontwikkelen," voegt ze toe. 

De uitdaging blijft echter hoe de nationale systemen, zoals het Federatief Datastelsel (FDS), moeten worden ingericht om EU-compliant te zijn. Deelen stelt dat Europese wetgeving niet geheel rekening houdt met nationale contexten, wat leidt tot complicaties in de implementatie. “Het lijkt een woud aan Europese regelgeving waar Nederlandse overheden een weg in moeten zoeken. Toch heeft Europa best wel een duidelijke lijn. Het is belangrijk om tijdig op de hoogte te zijn van de ontwikkelingen in Europa. En daar helpt zo’n EU Datanetwerk heel erg bij.” 

Daar is mede-agendacommissielid Ton Zijlstra van Geonovum het helemaal mee eens. "De concrete meerwaarde van het kennisdelen in dit netwerk, is dat het ons meer inzicht geeft in de samenhang van de verschillende EU-wetgevingen. We zijn allemaal aparte publieke dienstverleners, dus je moet het altijd vertalen naar je eigen situatie, maar we willen geen dingen dubbel doen en efficiënt kunnen werken," zegt hij. “Dus ik hoop dat we inhoudelijk nog een stap kunnen maken. Dat we het kunnen concretiseren en dat we de verdieping in kunnen. Wat kan voor zo'n Federatief Datastelsel helpen om het sneller vooruit te brengen?” 

Eén naadloos geheel

Een cruciale vraag volgens hem is hoe het FDS zich verhoudt tot de Europese dataspaces. “Voor mij persoonlijk is het Federatief Datastelsel niet los te koppelen van deze dataspaces. Sterker nog, die moet je als onderdeel daarvan zien. Het FDS kan niet geïsoleerd functioneren en daarom is het belangrijk om een naadloze overgang te creëren tussen nationale en Europese data-initiatieven.” 

Dit vereist dan ook samenwerking tussen publieke en private partijen om ervoor te zorgen dat gegevens efficiënt kunnen worden gedeeld, gaat Zijlstra verder. “Je hebt nationaal een programma als het IBDS, daar zit vanuit de overheid een belangrijke agenda achter. Je hebt die Europese initiatieven, daar zitten verplichtingen aan vast, maar ook kansen. Die moet je bij elkaar brengen op praktisch niveau. Welke standaarden hanteren we dan, wat voor informatiemodellen horen daarbij? Hoe geven we dat technologisch vorm? Dat moet allemaal op elkaar aansluiten om uiteindelijk te komen tot één naadloos geheel. Het is een soort iteratief proces.” 

Green Deal Data Spaces

Het EU Datanetwerk heeft als doel om kennis te delen en te zorgen voor een coherente aanpak van EU-wetgeving. Zijlstra stelt dat de focus moet liggen op de maatschappelijke impact van datagebruik. "In plaats van alleen te kijken naar de beschikbaarheid van data, moeten we nadenken over hoe deze data bijdraagt aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken," zegt hij. 
Een voorbeeld van dit impactgerichte denken is het driejarig project rondom de Green Deal Data Spaces, waar Geonovum volgend jaar aan deelneemt. Dit project richt zich op circulaire grondstromen, zoals hergebruik van zand en grind, en hoe data hierop van invloed kan zijn. “Achter het hergebruik van grondstoffen zit allemaal data. Als je ergens een schop in de grond zet in Nederland, wat komt er dan omhoog? Maar ook: wat is het effect van vervoer van dat soort grondstoffen over het wegennet. Je wil namelijk zand en grind zo dicht mogelijk winnen bij waar het gebruikt wordt. Dus als je wilt hergebruiken, dan wil je ook dat hergebruik in de buurt.” 
Zijlstra legt uit dat dit niet alleen over technische aspecten gaat, maar ook over het opbouwen van vertrouwen tussen betrokken partijen. “Binnen de dataspace heb je dus eigenlijk een ruimte waarin partijen uit de verschillende Europese landen vrij data kunnen uitwisselen over de circulaire grondstromen, en allerlei soorten datatransacties kunnen doen. Zowel op basis van afsprakenstelsels als gewoon technologisch. Je gaat afspraken met elkaar aan als partijen onderling. Die zijn eigenlijk nog belangrijker dan de technische voorzieningen.” 

Met de komst van Europese nieuwe wetgeving rond data en digitalisering en initiatieven staat de Nederlandse overheid voor de uitdaging om een effectief en coherent databeleid te ontwikkelen dat zowel nationaal als Europees compliant is. Dankzij de samenwerking binnen het EU Datanetwerk kunnen Nederlandse overheidsorganisaties daar beter grip op krijgen. Door kennis te delen en gezamenlijke strategieën te ontwikkelen, kunnen ze beter inspelen op de uitdagingen die de Europese wetgeving met zich meebrengt. Door de focus te leggen op maatschappelijke impact en samenwerking kan de digitale toekomst van Nederland een solide basis krijgen in het Europese landschap.