Tekst Pieter Verbeek
Sinds de IBDS in november 2021 naar de Tweede Kamer ging, is er veel in beweging gezet. Stonden we in de vorige edities van het IBDS-magazine stil bij ‘het van de kant komen’ en de meerjarenaanpak, de samenhang binnen het programma en de interbestuurlijke samenwerking, is het nu tijd om de verbinding te leggen met wat er allemaal gebeurt in onze omgeving, stellen Tim Faber, programmamanager IBDS bij het ministerie van BZK, en Sylvia Kuilboer. Die omgeving staat centraal in deze zomereditie.
Nu de stip op de horizon van de Interbestuurlijke Datastrategie staat, kunnen we concluderen dat we echt een beweging in gang zetten, stelt Kuilboer. We zijn met steeds meer partijen in gesprek en bij steeds meer organisaties zijn mensen verbonden aan ons en de diverse werkzaamheden die we doen. We zijn betrokken bij steeds meer maatschappelijke vraagstukken, zoals wonen, stikstof/natuur, armoede en schulden, waarbij we de partijen om tafel brengen. Kijk alleen maar hier in dit nieuwe magazine, met interviews vanuit de waterschappen, provincies, Kamer van Koophandel en VNG Realisatie. Kortom, de olievlekwerking van een enthousiaste groep mensen wordt steeds groter.”
Oproepen vanuit de omgeving
Die beweging is ook in de omgeving te zien, vult Faber aan. “We zien dat de doelen die wij nastreven door diverse oproepen driedubbel onderstreept worden. Zo laat de eerste Staat van de Uitvoering zien dat er binnen de overheid betere samenwerking nodig is om het vertrouwen van burgers te vergroten. Een van de vijf oproepen is om de gegevensuitwisseling tussen publieke dienstverleners nu echt op gang te brengen. Data delen tussen overheden is essentieel om dienstverlening in ketens mogelijk te maken. Dit brengt juridische én ethische uitdagingen met zich mee, aldus het rapport. “Die waardenspanning nemen wij dan mee in onze Datadialogen.”
Daarnaast kwam het Netwerk Publieke Dienstverleners met een versnellingsaanpak voor gegevensdeling. Door betere gegevensdeling wil het kabinet inzetten op ‘proactieve dienstverlening’: van aanvragen naar (automatisch) aanbieden waar dat passend en mogelijk is. Dit kan niet-gebruik van regelingen terugdringen en de kwaliteit van de publieke dienstverlening aan mensen en bedrijven vergroten.
Geen domme vragen
Eenmalige uitvraag van gegevens en het terugdringen van niet-gebruik van regelingen is iets dat de regeringscommissaris Arre Zuurmond aanjaagt, gaat Faber verder. “De overheid mag geen domme vragen stellen. Dat is heel interessant, want in België geldt dezelfde AVG als bij ons, maar je moet in Nederland als burger veel vaker gegevens opgeven bij verschillende instanties dan in België.”
Zuurmond gebruikt als voorbeeld de Kruispuntbank Sociale Zekerheid (KSZ) in België, dat als een ‘verkeersregelaar’ op het kruispunt van gegevensstromen functioneert, zowel in sociale zekerheid als in gezondheidszorg. Deze kruispuntbanken weten bij welke partijen een burger een dossier heeft en wat voor soort dossier dit is. Ze gebruiken daarvoor zo’n tweeduizend authentieke bronnen, die jaarlijks vier miljard berichten uitwisselen. Burgers hebben inzage in wie gegevens geraadpleegd heeft en kunnen onjuistheden laten corrigeren. Faber: “Dat levert veel minder overbodige vragen op. We hebben het in Nederland al langer over eenmalige uitvraag en meervoudig gebruik, maar we gedragen ons er niet naar. We zien het concept van de kruispuntbank in België als een inspirerend voorbeeld, waarbij we erkennen dat de Nederlandse context anders is en dus de implementatie ook. Voor ons is het Federatief Datastelsel het lonkend perspectief.”
‘Eenmalige uitvraag, meervoudig gebruik; we gedragen ons er niet naar’
Ook vanuit de politiek is er beweging te zien. Zo zijn er zorgen over de datahonger van de overheid en is er toenemende aandacht voor dataminimalisatie. Tegelijkertijd laat een publicatie van de Algemene Rekenkamer eind maart zien dat uitvoeringsorganisaties de AVG als obstakel ervaren. Hierdoor komt de uitvoering van overheidstaken in de knel, met soms grote gevolgen voor burgers. Terwijl de AVG voldoende ruimte biedt, aldus de Rekenkamer. “Ik vond dat zelf een heel treffend rapport”, legt Faber uit. “Het geeft voor mij vrij helder weer dat we in een kramp zitten. Wat ook heel begrijpelijk is met oog op de kinderopvangtoeslagenaffaire, maar dit rapport legt de vinger op de zere plek wat er gebeurt als we té terughoudend zijn. Het rapport roept regering, parlement en uitvoeringsorganisaties op om de baten van gegevensverwerking af te wegen tegen de gevolgen voor de privacy van burgers. En al bij de parlementaire behandeling van wetsvoorstellen structureel aandacht te geven aan de benodigde verwerking van persoonsgegevens.
Chief Data Officers
‘We streven uiteindelijk naar één onomkeerbare beweging’
Als Realisatie IBDS zijn we druk bezig de verbinding te leggen met al deze oproepen en bewegingen in onze omgeving. “We streven namelijk uiteindelijk naar één onomkeerbare beweging, we moeten het samen doen”, licht Kuilboer toe. Dat is ook de boodschap van de VNG Datastrategie: ethisch verantwoord en opgavegericht, die afgelopen juni verscheen. Daarin zegt de VNG samen te werken in de Interbestuurlijke Datastrategie met provincies, waterschappen en het rijk aan verantwoord datagebruik door de overheid voor maatschappelijke opgaven. Kuilboer: “Ook zoeken we verbinding met het CDO-netwerk. Dit magazine heeft dan ook twee interviews met Chief Data Officers. CDO’s werken vooral voor hun eigen organisaties en ministers, maar hebben casussen nodig voor een doorbraak. Ze verbinden zich juist met elkaar in het netwerk om gezamenlijk meer te bereiken en onderlinge samenhang te bereiken. Daarom werken we steeds meer met hen samen in de Datadialogen en de Adviesfunctie.”
'Om goed met data te kunnen werken, is een aantal systemische veranderingen nodig'
De verbinding maakten we ook door aanwezig te zijn op de Dag van de Publieke Dienstverlening waar we een sessie organiseerden over de oproep in de Staat van Uitvoering om werk te maken van gegevensuitwisseling. Ook tijdens de Datadialogensessie op 1 juni in Rotterdam kwam dit aan de orde - ook in het licht van ethiek. Door toepassing van het zogenoemde waardenmodel. “Dat helpt enorm om het goede gesprek te voeren”, stelt Kuilboer. “Het is ook best ingewikkeld. Wat de een belangrijk vindt, hoeft de ander niet belangrijk te vinden. Dus je gaat het echt wegen met elkaar: wat zijn nu de belangrijkste punten die bij deze casus van belang zijn? Lees ook het interview met Kees Verhoeven verderop. Zo’n Datadialoog helpt om de discussie over de ethische aspecten met elkaar te voeren. Dat geldt ook voor de juridische aspecten. Hoe zit het met dataminimalisatie? Vanuit de Adviesfunctie werken we aan een afwegingskader voor de opschaling van Privacy Enhancing Technologieën (PET's), die we ook omarmen binnen het Federatief Datastelsel.”
Kuilboer ziet heel duidelijk de olievlekwerking van de IBDS. “Ik zie dat steeds meer partijen ons weten te vinden, hoe ons netwerk groeit en dat het ons lukt om bij maatschappelijke opgaven partijen die er echt toe doen om tafel te krijgen om met elkaar samen de vraagstukken in beeld te brengen. We zien heel veel bereidheid tot samenwerking. En mensen maken echt tijd vrij in hun agenda.”
Daar is Faber het mee eens. “Ik merk ook dat steeds meer bestuurders inzien hoe data kan helpen om onze overheidszaken goed te doen. En om goed met data te kunnen werken, is een aantal systemische veranderingen nodig. Hoe wij dat vanuit de IBDS aanjagen, daarover meer in het volgende magazine. Voor nu zijn we trots dat onze interbestuurlijke partners vertegenwoordigd zijn in deze editie: rijk, provincies, gemeenten, waterschappen en manifestpartijen. Hoe mooi is dat? Samen met al deze partners werken we hard aan de voorbereidingen van ons congres op 23 november 2023. Maar voor nu wensen we jullie heel veel leesplezier toe met dit magazine.
Een hele fijne zomer voor iedereen!
